-Rasm. Tuxumlarni mikroskopik tahlildan o’tkazish

174 
 
Kapalaklarni pebrinaga qarshi mikroskopda tekshirish usullari. 
Kapalaklarni terish va juftlashtirish vaqtida nuqsonli kapalaklar bo’lsa albatta 
aniqlanishi kerak. Bunday kapalaklar terib olinib tashlab yuborilishi lozim, qora 
dog’li kapalaklar esa albatta mikroskopda tekshirilishi shart va agarda pebrina 
borligi aniqlansa, bunday pilla partiyasi yaroksizga chiqariladi. Shu partiyadan 
chiqqan kapalaklar solingan xaltachalar urug’lari bilan kuydirilishi shart, 
shuningdek kasal chiqqan pillalar solingan idishlar yuvilib dezinfeksiya qilinadi. 
Kapalaklarni juftlashishi kamida ikki soat davom etishi kerak, shundan 
so’ng ular ajratiladi, urg’ochilari kog’oz xaltachalarga yoki qutichalarga solinadi 
(qabul qilingan izolyasiya sistemasiga qarab), erkak kapalak tekshirilib, 
kuchsizlari yaroksizga chiqariladi, qolganlari esa papilonaj karavotlariga 
joylashtirilib salqin, qorong’i joyda saqlanadi. Bu erkak kapalaklardan kelgusi 
kuni yoki hatto o’sha kuni, qayta foydalanish mumkin, ammo ular kamida 3-4 
soat dam olishi shart. Erkak kapalaklardan takroriy foydalanish erkak guruhidagi 
pillalarning bir qismini iqtisod qilish imkoniyatini beradi.
63-rasm. 
Erkak 
kapalaklardan 
urug’lantirishda 
takroriy 
foydalanish. 
 
Kapalaklarni izolyasiya kilishning bir necha usullari mavjud. Ularga 
JI.Paster tomonidan taklif qilingan pebrinaga qarshi kurash usuli asos qilib 
olingan bo’lib, har bir kapalakni qandaydir izolyasiya buyumiga (xaltacha, 
quticha, doka rumolcha, metall stakancha va boshqalarga) solinadi. 
Pebrina kasalligi urg’ochi kapalak orqali naslga beriladi. Kapalakni 
tekshirib unda pebrina borligi aniklansa, u qoldirgan hamma urug’lar yo’kotiladi, 
chunki ular ham ma’lum darajada kasallangan bo’ladi. Ammo buning uchun har 

175 
bir kapalakni alohida izolyasiya buyumiga joylashtirish kerak,o’sha yerda u urug’ 
qoldiradi, shunda biz bu urug’ni shu kapalak tomonidan qoldirilganini bilamiz. 
Izolyasiya qilishda har xil buyumlar va har xil zichlik qo’llaniladi. Bitta 
xaltachaga 1, 2 va 3 tadan urg’ochi kapalak solinadi. Katta xaltachaga 5 tadan 
urg’ochi kapalak va oxiri karton qutichalarga esa 50 va 100 ta urg’ochi kapalak 
solinadi. 
Shuni ta’kidlash kerakki, L.Paster faqat urg’ochi kapalaklarni bittadan 
izolyasiya qilishni nazarda tutgan. Kapalaklarni ko’proq zichlashtirilgan holda 
izolyasiya qilish papilonajda, shuningdek mikrotaxlil vaqtida mezhnat sarfini 
tejashga yo’naltirilgan, ammo shu bilan birga bunday zichlashtirish kasal 
kapalaklarni topishning imkoniyatini pasaytiradi (ayniqsa, kam darajadagi 
kasallanishda) va qanchalik zichlashtirish darajasi yukori bo’lsa, kasal urug’larni 
o’tkazib yuborish extimoli shunchalik yuqori bo’ladi. Bu hakda «Mikroskopda 
tekshirish» bo’limida batafsil bayon etiladi. 
Agarda urg’ochi kapalaklar papilonaj xaltachalariga solingan bo’lsa, bunday 
xaltachalar kapalaklari bilan metall to’rdan qilingan yoki kanopdan to’qilgan 
to’rli silindrlarga solinadi. Kapalaklar bilan ishlash vaqtida bu silindrlar 
xaltachalari bilan birga papilonaj binolarini yuqori zonasiga osib qo’yiladi, ammo 
papilonaj tugashi bilan ular pastki zonaga, papilopaj karavotlarini yoki papilonaj 
kataklari o’rniga osib qo’yilishi kerak. Bunday pastga osib qo’yish albatta zarur, 
chunki binoning yuqori zonasida harorat pastki zonasiga nisbatan hammavaqt 
yuqori, u 30°S hatto undan yuqoriga ko’tariladi, bu ayniqsa kunduzgi va tungi 
soatlarda haroratning o’rtasida farqi keskin bo’lganda urug’ni fiziologik holatiga 
salbiy ta’sir etadi va ko’pincha urug’larni o’zidan o’zi jonlanishiga olib keladi. 
Papilopaj binolarining yuqorigi zonasida pastki zonasiga nisbatan odatda havoni 
nisbiy namligini kam bo’lishi ham urug’ uchun noqulaydir. 
Agarda kapalaklar karton yoki qog’oz qutichalarga izolyasiya qilingan 
bo’lsa, ularning 5-10 tasi bir qilib bog’lanadi va maxsus qurilgan so’rilarda 
saklanadi, har bir quticha shunday joylashtirilishi kerakki, u qutichadagi 

176 
urug’larni to’la shamollatib turishni ta’minlasin. Odatda kapalaklarning urug’ 
qoldirishi 3-4 kun davom etadi, shundan 70-80% i birinchi sutkada, 15-20% i 
ikkinchi sutkada va qolgan urug’lar uchinchi hamda to’rtinchi sutkada qoldiradi. 
Shuni esda saqlash kerakki, birinchi sutkada kapalakning qoldirgan urug’i 
sifatli xisoblanadi, chunki u avariolnipg pastki qismida va pilladan kapalak 
chiqquncha to’la hosil bo’ladi. So’nggi kunlari esa kapalak pilladan chiqqanidan 
keyin hosil bo’lgan urug’ni qoldiradi. Odatda bunday urug’lar birinchi kuni 
qoldirilgan urug’larga nisbatan mayda, zaxira oziqa moddasi kam, fiziologik 
tomonidan ahamiyati past. Shuning uchun ham oxirgi kuni qoldirilgan. urug’larni 
ajratish imkoniyatiga ega bo’lishi va keyin uni yaroqsizga chiqarish maqsadga 
muvofiq hisoblanadi. Ammo bunday ish ko’p mehnat talab qiladi va kapalaklarni 
xaltachalarga 1-5 donadan izolyasiya qilishda, amalda uni bajarishning 
imkoniyati yo’q. Qutichalardan yoki metall stakanchalardan foydalanishda 
tegishli moslamalarning bo’lishi, urug’chilik korxonalari sharoitida ohirgi 
qoldirilgan urug’ni yaroqsiz qilish va shu bilan tayyorlanadigan urug’ sifatini 
birmuncha yaxshilash imkoniyatini beradi. 
So’nggi bir necha yil davomida kapalaklarni yoppasiga mikroskopda 
tekshirish vaqtida pebrina bilan kasallanish 0,05 foizdan oshmaydigan yoki 
butunlay uchramaydigan urug’chilik korxonalarida kapalaklarni maxsus ichiga 
havo o’tishi uchun mayda teshilgan, emulsiyalangan pergament qog’oz bilan 
qoplangan qutichalarga guruhlab izolyasiya qilishga ruxsat etiladi. Kapalaklar 
shu qog’ozlarga o’zini qoldiradigan urug’larni yopishtiradi. 

Download 11,98 Mb.