130
energiya sarflarini anchagina qisqartirish, rangli metallar va qotishmalardan
butun uzunlik bo‘yicha barqaror xususiyatlar va sifatlarga ega bo‘lgan
buyumlarning keng nomenklaturasini olish imkonini beradi. Bu jarayonni
amalga oshirishning prinsipial sxemasi 4.9 - rasmda keltirilgan.
4.9 – rasm. Konform - kasteks usuli orqali uzluksiz quyish - preslash
jarayoning sxemasi: 1 – quyuvchi cho‘mich; 2 – boshqaruvni rostlovchi; 3 –
suyuq metal; 4 - bosimli quvur; 5 –
press-maxsulot; 6 – bosuvchi nuqta; 7 –
quymani sovutish uchun boshmoq
131
4.10 – rasm. Uzluksiz quyish - presslashni o‘rnatish sxemasi; 1 – ishchi
g‘ildirak (kristallizator); 2 – quyuvchi quti; 3 – aylanali kanavka; 4 – boshmoq;
5 – xalqasimon qo‘yim; 6 – boshmoq tayanch; 7 – presslash uchun matritsa
Qurilma 1 - 4 suyuq metallni berish tizimi va ikkita 6, 7 boshmoqlar bilan
jihozlangan, boshmoqlar g‘ildirakning butun pastki yarmini qamrab oladi. 3
suyuq metall 1 quyish cho‘michidan 2 quyish nasadkasi va 4 napor naychasi
orqali mashinaning 8 sovutiladigan g‘ildiragining ariqchasiga kelib tushadi.
Metall g‘ildirakning o‘rkachi va boshmoqning ariqchasi bilan hosil qilingan
kalibr bo‘ylab harakatlanish bilan kristallanadi, 9 tirgakning oldida presslanadi
va 10 matritsaning kanali orqali bosib chiqariladi. Metallning tezda sovushi
mayda donli quyilgan tayyorlanmani
olish imkonini beradi, bu 5 presslangan
buyumning mexanik xususiyatlarining ortishini ta’minlaydi.
Qurilmaning barqaror ishlashi ko‘p jihatdan eritilgan metallni ishchi
132
g‘ildirakning jilg‘asiga uzluksiz berish tizimining samarali ishlashiga bog‘liq
bo‘ladi. Qurilmaga quyidagi talablar qo‘yiladi:
eritilgan metall jarayonning boshlang‘ich fazasida qotmasligi lozim;
eritilgan metallning harakatlanish tezligi doimiy bo‘lishi va uning qotish
tezligiga mos kelishi lozim, qotish ishchi g‘ildirakdan issiqlik olib
ketilishining shiddati bilan belgilanadi;
eritilgan metall oqimida uning markaziy qatlamiga oksidlanish
mahsulotlari, gaz pufakchalari va hokazolar
tushmasligi uchun girdoblar
bo‘lmasligi lozim, bu presslangan buyumlarning nuqsonli bo‘lishiga olib
keladi.
Rossiyada birlashtirilgan quyish va presslash jarayonlari shiddat bilan
rivojlanmoqda. Masalan Krasnoyarsk rangli metallar instituti olimlari
tomonidan alyuminiy qotishmalaridan simlar olish uchun konform usuli asosida
birlashtirilgan quyish va presslash qurilmasi taklif qilingan, bunda karusel
tipidagi quyish mashinasi bazaviy uskuna bo‘lib hisoblanadi. Metallarni
birlashtirilgan uzluksiz quyish va presslash qurilmasi uni uzluksiz kristallash va
matritsaning kalibrlaydigan teshigi orqali presslash yo‘li
bilan mayda kesimli
profillarni ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan.
Qurilma (4.10 - rasm) 7 yuritmali karusel kristallizator, 2 quyadigan
qurilma, kristallizatorda ishlangan 5 to‘g‘ri burchakli ariqcha, kristallizatorga
nisbatan qo‘zg‘almas 4 boshmoq, 5 halqa qo‘yilma, 6 o‘rkach va 7 matritsadan
tashkil topgan. Kristallizatorni yuritish chervyakli reduktor orqali dvigatel bilan
amalga oshiriladi. Eritilgan metall tubida teshigi bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak
idish ko‘rinishida ishlangan quyish qurilmasi orqali kristallizatorning
harakatlanayotgan g‘ildiragining ariqchasiga beriladi.
Suyuq metall g‘ildirak bilan birgalikda halqa
segmentga mahkamlangan
matritsaga qarab harakatlanib borishi bilan uning kristallanishi va berilgan
haroratgacha sovushi sodir bo‘ladi, bu haroratda metall kristallizator
ariqchasining uchta tomoni va bu ariqchaga tutashgan halqa qo‘yilmaning
yuzasi bilan hosil qilingan kameradan bosib chiqariladi. Metalning ariqchaning
133
harakat yo‘nalishida kameradan chiqishining oldini olish uchun segmentda
o‘rkach ishlangan, u ariqchaning halqa qo‘yilma bilan tutashgan uchastkasining
oxirida ariqchaning ko‘ndalang kesimini to‘sadi. Ariqchada qotgan metall
segmentdagi o‘rkachga etib keladi, so‘ngra kameraning butun kesimi bo‘ylab
presslanadi, bunda metallning harakatlanayotgan
ariqchaning yuzasi bilan
ishqalanish kuchlari uni matritsaning kalibrlaydigan teshigi orqali bosib
chiqarish uchun etarli bo‘ladigan kattalikkacha ortadi.
Mazkur qurilmada amalga oshiriladigan uzluksiz quyish va presslash
jarayoni an’anaviy presslash usullariga qaraganda bir qator afzalliklarga ega,
ular quyidagilardan iborat:
metallni uzluksiz quyish va presslash jarayonlarini birlashtirish amalga
oshadi;
tayyorlanma va konteyner o‘rtasidagi ishqalanish kuchlari tayyorlanmani
presslash uchun zarur bo‘ladigan kuch hosil bo‘lishiga ko‘maklashadi;
quyma ishlab chiqarish va presslashdan oldin uni presslash operatsiyalari
barham topadi;
yaroqli metall chiqishi ortadi;
alyuminiyga ishlov berishda energiya sarflari an’anaviy presslashga
qaraganda 2-3,5 martaga kamayadi.
