O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti elektr stansiyalari va

68 
Bak devorlarining ichki tomoniga gaz sharchalarining zaminlangan 
devorga yaqinlashishiga to‘sqinlik qiluvchi izolyatsion material qoplanadi. 
Gaz chiqargichlar chiquvchi gazlarni sovitish, moy zarrachalarining 
ajratish va gazlarning xavfsiz zonaga chiqarib yuborish uchun xizmat 
qiladi. Saqlovchi klapan va membrana bakda gaz bosimining xavfli 
darajagacha ortib ketish holatlari uchun ko‘zda tutilgan. Uzgichning 
holatining ko‘rsatkich uning qo‘zg‘aluvchan qismlariga mahkamlanib, 
uzgichning ulangan yoki uzilgan 
holatini nazorat qiladi.
110 kV va undan yuqori 
kuchlanishli ko‘p hajmli uzgichlar 
moy to‘ldirilgan kirishlar bilan 
ta’minlanadi. 
Kirishning 
izolyatsiyasi chinni qobiq, qog‘oz 
izolyatsiyasi elementlari va uni 
to‘ldiruvchi 
moydan 
tashkil 
topgan. 
Moy 
to‘ldirilgan 
kirishlarning ishonchli ishlashi 
to‘ldiruvchi moy diqqat bilan 
nazorat 
qilib 
turilganda 
ta’minlanadi. 
Kirishlardan 
moyning 
na’munalarining 
surunkali tarzda olib turish uning, 
odatda, suv va ko‘chmalar konsentratsiyalanuvchi quyi qatlamlaridan 
olinishining ta’minlovchi maxsus moy oluvchi qurilmalar (14.2- rasm) 
yordamida amalga oshiriladi. Kirishning qog‘oz korpusi o‘lchov 
kondensatori va unga PIN ni (14.3- rasm) ulash uchun chiqish bilan 
yasaladi. 
O‘lchov 
kondensatorlaridan 
chiqishlarning 
foydalanilmaganlarining barchasi zaminlangan bo‘lishi shart. Bu 
chiqishlarning yerdan ajralishi yoki uzilishi kuchlanishning qog‘oz 
izolyatsiyaning qatlamlari bo‘ylab maqsadga muvofiq bo‘lmagan tartibda 
taqsimlanishini keltirib chiqarib, bu izolyatsiyaning teshilishiga olib 
kelishi mumkin. 
Moyli uzgichni boshqarish yuritma yordamida amalga oshiriladi. 
Yuritmalarda har xil energiya turlaridan foydalanilib, unga bogliq holda 
qo‘lda yuritiluvchi, prujinali, elektromagnitli, elektr motorli va pnevmatik 
yuritmalarga bo‘linadi. Bulardan elektromagnitli va pnevmatik yuritmalar 
keng qo‘llaniladi. 
14.1 – rasm. Moyli bakli o‘zgich. 

69 
O‘zgarmas tok elektromagnitli yuritmalari 10-500 kV kuchlanishli 
uzgichlar uchun bir nechta tipda tayyorlanadi. Yuritmalar uzgichlarning 
aniq ishlashining ulovchi elektromagnitda kuchlanish nominalning 80 % 
gacha pasayganda, uzuvchi elektromagnitda esa, 65 % gacha pasayganda 
ham ta’minlay olishi shart. 
Pnevmatik porshenli yuritmalar (PV) moyli uzgichlar uchun 
qo‘llaniladi. Ulash markaziy kompressor qurilmasidan ta’minlanuvchi 
katta bo‘lmagan rezervuardan kirib keluvchi siqilgan havo ta’sirida amalga 
oshadi. Uzgichning uzishda uzish elektromagniti o‘zagining urilish qismi 
bevosita yuritmaning erkin ajratish mexanizmiga ta’sir qiladi. 
Moyli uzgichlarning tashqi ko‘rikdan o‘tkazishda ko‘z bilan 
quyidagilar tekshiriladi: uzgichning haqiqiy holati (uzilgan yoki ulangan); 
kirishlar, izolyatorlar va tortqichlarning sirtlarining holatlari; klapanlarning 
membranalarining butunligi va gaz chiqargichlar orqali moy chiqishining 
yo‘qligi; baklardan moyning oqmasligi va ularda hamda kirishlarda 
moyning sathi. Uzgichning ichida silkinish va shovqinning yo‘qligi eshitib 
aniqlanadi. Termoplyenkalar bo‘yicha kontakt tutashmalarining harorati 
aniqlanadi. 
Baklarda moyning sathi ko‘rsatkich shkalasi bo‘yicha sathning ruxsat 
etilgan o‘zgarishi chegarasida bo‘lishi shart. Bu elektr yoyining o‘chirish 
14.2- rasm. Kirishdan moy 
na’munasini olish uchun 
qurilma: 1- tutashtiruvchi 
vtulka; 2- nippel;
3- zichlagich; 4, 5- probkalar;
6- izolyatorning tubigacha 
tushirilgan polivinilxlorid 
vtulka 
14.3- rasm. Moy to‘ldirilgan 
kirish PIN ning chiqish qutisi: 
1- kondensator o‘ramidan 
chiqish; 2- zaminlash elementi; 
3- chiqish izolyatori 

70 
va yoyning yonishi ta’siridan hosil bo‘lgan gazlarning sovitishda o‘ta 
muhim ahamiyatga ega. Bakda moy sathining yuqoriligi uning yuqori 
qismida havo bo‘shlig‘ini kamaytiradi. Bunday sharoitlarda yoyning 
so‘ndirishda moy uzgichning qopqog‘iga kuchli urilishi va bakning 
ichidagi bosim deformatsiya va hatto bakning portlashiga olib kelishi 
mumkin bo‘lgan xavfli darajagacha ortishi mumkin.
Agar bakning ichida moyning sathi katta miqdorga pasaygan bo‘lsa, u 
holda moyning yoyilishida ajralib chiquvchi issiq gazlar (70 % vodorod, 
20 % etilen va 10 % metan) kontaktlar ustidan moyning kichik qatlami 
orqali o‘tayotib, sovishga ulgurmaydi va havoning kislorodi bilan 
aralashib portlaydi. Moy sathining pasayishi xususan kam moyli 
uzgichlarda xavflidir. Bakda moyning sathi ko‘p darajada pasayganda yoki 
u oqib ketganda uzgich bilan yuklama toki va albatta qisqa tutashuv 
tokining uzishga to‘sqinlik qiluvchi choralar ko‘rilishi shart. Buning uchun 
uzish solenoidi zanjirining har ikkala qutbidagi saqlagichlarni yechish 
yetarlidir. Boshqarilmaydigan uzgichli elektr zanjirining uzish boshqa 
uzgichlar (masalan, shinalarning tutashtiruvchi, aylanib o‘tuvchi) 
yordamida amalga oshiriladi. 
Qish paytlarda havoning harorati -20
0 
C dan past bo‘lganda ochiq 
havoda yoki tashqi KTQ (TKTQ) larda joylashtirilgan uzgichlarda 
moyning qovushoqligining ortib ketishi va bunga bog‘liq holda uzish 
tezligining kamayishi natijasida yoyning so‘ndirish sharoitlari salmoqli 
yomonlashadi. Harorat uzoq vaqt davomida (bir sutkadan ortiq) pasayib 
turganda moyli uzgichlarning ish sharoitlarining yaxshilash uchun elektr 
isitish ishga tushirilib, uning o‘chirish harorat -20
0 
C dan yuqori bo‘lganda 
amalga oshiriladi. 
Yuritmalarning tekshirishi har 3-6 oyda kamida bir marta amalga 
oshirish tavsiya etiladi. Agar uzgich AQU bilan jihozlangan bo‘lsa, u 
holda uni uzishga tekshirib ko‘rishning releli himoya vositasida AQU dan 
ulash orqali amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Uzishga ishlamay 
qolganda uzgich zudlik bilan ta’mirga chiqarilishi shart. 

Download 1,76 Mb.