Agar sentromera xromosomaning o’rtasida joylashsa, metafazada bu
xromosoma V-shaklli bo’lib ko’rinadi. Bunday shakldagi
xromosoma metasentrik
ya’ni teng yelkali deyiladi. Mobodo sentromera xromosomani bir-biriga teng
bo’lmagan ikki qismga ajratib tursa - submetasentrik yoki haddan tashqari noteng
yelkali - akrosentrik xromosoma, agar sentromera
xromosomaning uchki qismiga
yaqin joydan o’rin olsa ular telosentrik xromosomalar deyiladi. Xromosomalar
uchidagi tanachalar esa telomeralar deb ataladi. Xromosomada asosiy
sentromeradan tashqari ikkilamchi sentromera bo’lishi mumkin.
Lekin u
xromosoma joyini o’zgartirishda qatnashmaydi. Ko’p hujayralarda uning o’rnida
yadrochalar shakllanadi. Ba'zan xromosoma uchlarida uncha katta bo’lmagan
tanachalar
-
yo’ldoshlar joylashadi. Bunday xromosomalar yo’ldoshli
xromosomalar deyiladi.
Sentromeraga yaqin joylashgan xromosoma qismi - proksimal, uzoqlashgan
qismi - distal qism deb ataladi. Agar xromosoma bo’linib
ketsa va sentromera
yo’qolsa, sentromerasiz qism qayta uni tiklay olmaydi va u bora-bora tarkibiy
qismlarga ajralib ketadi. Sentromera tarkibida DNK bo’ladi va u xromosomani
qayta tiklash qismi hisoblanadi. Har bir xromosoma juft xromatidadan iborat.
Xromatidalar juda ko’p ingichka ipchalar - xromonemalardan tashkil topgan.
Xromonemalar interfazada spirallashgan holatda bo’ladi.
Profazada uning
spirallashishi xromosoma bo’ylab tarqaladi. Bu iplarda to’q rangga bo’yaluvchi
donachalar ya’ni xromomeralarni ko’rish mumkin. (5-rasm)
