O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Download 8,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	479/652
Sana	11.07.2024
Hajmi	8,58 Mb.
	#267370

1 ... 475 476 477 478 479 480 481 482 ... 652

Bog'liq
IQTISODIYOT NAZARIYASI

ditsel koeffitsienti

24.1-chizma
Lorens egri chizig’i

Daromad, %
100 ye
80
60
40
20
F

0

20 40 60 80 100 Aholi, %
Daromadlar
tabaqalanishini
aniqlashning
ko’proq
qo’llaniladigan
ko’rsatkichlaridan biri
ditsel koeffitsienti
hisoblanadi. Bu ko’rsatkich 10 foiz eng
yuqori ta’minlangan aholi o’rtacha daromadlari va 10foiz eng kam ta’minlanganlar
o’rtacha daromadi o’rtasidagi nisbatni ifodalaydi. Masalan, AQSH va Buyuk
Britaniyada bu nisbat 13:1ga, SHvetsiyada esa 5,5:1ga teng.
Yalpi daromadning aholi guruhlari o’rtasida taqsimlanishini tavsiflash uchun
aholi
daromadlari tengsizligi indeksi (Jini koeffitsienti)
ko’rsatkichi qo’llaniladi. Jini
koeffitsienti chizmadagi Lorens egri chizig’i bilan mutlaq tenglik chizig’i o’rtasidagi
yuzaning 0FE uchburchak yuzasiga nisbati orqali aniqlanadi. Bu ko’rsatkich qanchalik
katta bo’lsa, (ya’ni 1,0 ga yaqinlashsa) tengsizlik shuncha kuchli bo’ladi. Jamiyat
a’zolari daromadlari tenglashib borganda bu ko’rsatkich 0 (nol)ga intiladi. Masalan,
keyingi yarim asr davomida Jini indeksi Buyuk Britaniyada 0,39 dan 0,35 ga qadar,
AQSHda esa 0,38 dan 0,34 ga qadar pasaygan.
Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida iqtisodiy beqarorlik tufayli qarab chiqilgan bu
ko’rsatkich o’sish tamoyiliga ega bo’ladi. Umumiy daromadning tabaqalanishi alohida
tarmoqlar va faoliyat sohalarida ish haqi darajasidagi farqlarning ortishi bilan birga
boradi. Milliy iqtisodiyotda o’rtacha ish haqining tarmoqlar, korxonalar va
ishlovchilar toifalari bo’yicha yuqori tengsizligi tarkib topadi.
Daromadlar tengsizligida katta farqlar mavjud bo’lishining asosiy sababi bozor
tizimiga asoslangan iqtisodiyotning o’z xususiyatlaridan kelib chiqadi.
Respublikamizda ham bozor iqtisodiyotiga o’tish daromadlar tengsizligi muammosini
keskinlashtiradi. Bu yerda asosiy rolni mol-mulk (uy-joy, ko’chmas mulk, aktsiya va
boshqalar)ga ega bo’lish omili o’ynay boshlaydi. Daromadlarning tabaqalanish
jarayoni yetarli darajada tez boradi, minimal darajadan bir necha o’n baravar yuqori
daromadga ega bo’lgan ijtimoiy qatlam shakllanadi. Daromadlarning tabaqalanishi
mulkiy tabaqalanishni keltirib chiqaradi. Vaqt o’tishi bilan oilalarning o’z mol-mulkini
meros qilib qoldirishi natijasida daromadlar tabaqalanishining kuchayishi ro’y beradi.

471
Har xil oilalar uchun turlicha iste’mol muhiti yaratiladi. Ijtimoiy tenglik va daromadlar
taqsimotida adolatni ta’minlashda muhim muammolar vujudga keladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlar tengsizligini keltirib chiqaruvchi
umumiy omillar ham mavjud bo’ladi. Bularning asosiylari quyidagilar:
-
kishilarning umumiy (jismoniy, aqliy va estetik) layoqatidagi farqlar;
-
ta’lim darajasi va malakaviy tayyorgarlik darajasidagi farqlar;
-
tadbirkorlik mahorati va tahlikaga tayyorgarlik darajasidagi farqlar;
-
ishlab chiqaruvchilarning bozorda narxlarni o’rnatishga layoqatliligi (bozordagi
hukmronlik darajasidan kelib chiqib) darajasidagi farqlar.
Bunday sharoitda davlatning daromadlarni qayta taqsimlash vazifasi daromadlar
tengsizligidagi farqlarni kamaytirish va jamiyat barcha a’zolari uchun ancha qulay
moddiy hayot sharoitini ta’minlashga qaratiladi.
Daromadlar tengsizligi kamayishining taxminan 80 foizini asosan transfert
to’lovlari taqozo qiladi. Aniqroq aytganda davlat transfert to’lovlari eng past daromad
oluvchi kishilar guruhi daromadining asosiy qismi (70-75foiz)ni tashkil qiladi va
qashshoqlikni yumshatishning eng muhim vositasi hisoblanadi.

Download 8,58 Mb.

1 ... 475 476 477 478 479 480 481 482 ... 652

Download 8,58 Mb.

Pdf ko'rish