6
1-BOB. OLIY TA’LIMDAGI ISLOHOTLAR
Tayanch so‘z va iboralar:
“Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun, ta’lim, yosh avlod
tarbiyasi, dunyo oliy ta’limi
,
oliy ta’lim, oliy ta’lim yo‘nalishlari, mutaxassisliklar
klassifikatori, kechki ta’lim, sirtqi ta’lim, bakalavriat ta’lim yo‘nalishi,
magistratura mutaxassisligi, Boloniya jarayoni, ECTS (Yevropa baholash
kreditlari tizimi), kredit-modul tizimi, Milliy ta’lim har tiyasi, horijiy ta’lim.
1.1. Dunyo oliy ta’limidagi innovatsiyalar
Ta’limning sifati jamiyatni rivojlantiruvchi omil va harakatlantiruvchi kuch
hisoblanadi. Har bir mamlakatning yuksalishi, rivojlanishi o‘sha mamlakatdagi
ta’lim tizimining qay darajada rivojlanganligiga bog‘liqdir. Bozor munosabatlari
sharoitida ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish
sohalariga innovatsiya
yangiliklarni
muntazam
kiritish
orqali
mamlakatni
jahon
bozorida
raqobatbardoshligini ta’minlash mumkin bo‘ladi. Ta’lim dunyoqarashni
shakllantirish, insonning turmush tarzini tanlashini kengaytirishga yordam beradi,
inson va jamiyat hayoti hamda faoliyatining turli jihatlariga ongli ravishda ta’sir
etishini ta’minlaydi.
Agar dunyoning rivojlangan mamlakatlar tajribalariga nazar tashlansa ular
erishgan barcha yutuqlar zamirida inson omilini kuchaytirishga kuchli e’tibor, ular
salohiyatini muntazam oshirilishi, yosh kadrlarning professional tayyorgarligi
darajasi yuqoriligi, umuman, ta’lim sifatiga ustuvor vazifa sifatida qaralishi yotadi.
O‘rta asrlarda Qadimgi Misr, Xitoy, Yunoniston va
Rimda hukmdorlar ilm-
fan, san’at va madaniyatni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratgan va insoniyat
rivojlanishida nafaqat buyuk davr, balki bugungi kunda ham o‘rnak olsa arziydigan
natijalarga erishgan.
Inson rivojlanishining yangi tarixi, chunonchi Yevropa davlatlari, AQSh,
Yaponiya, Singapur, Tayvan (Xitoy) va boshqa qator mamlakatlarning o‘z
farovonligi hamda rivojlanishiga ilmiy kashfiyotlar katta ta’sir ko‘rsatganidan
dalolat beruvchi tajribasidan saboq olsa bo‘ladi. Bu yutuqlar zamirida jamiyatda
7
ta’lim va ilm-fanga,
shuningdek, ular asosida shakllanadigan madaniyat hamda
san’atga bo‘lgan e’tiborli munosabat yotadi.
XXI asr arafasida jahon hamjamiyati inson sivilizatsiyasini shakllantirish,
mamlakatlar va alohida shaxsni rivojlantirishda ta’limning roli hamda vazifasini
tubdan qayta ko‘rib chiqa boshladi. Dastlab, ta’limni tubdan isloh qilish ilmiy-
texnik inqilobning “ijtimoiy natijalari”dan biri sifatida ko‘rib chiqildi.
Rivojlangan davlatlar o‘z oldiga tobora takomillashib borayotgan oliy
ta’limning umumiylikka aylantirish masalasini qo‘ydi. Ayrim mamlakatlarda
umumiy boshlang‘ich kasb-hunar ta’limi g‘oyalari amalga oshirildi.
Keyinchalik
uzluksiz ta’lim g‘oyasi jadal sur’atda rivojlantirildi. Jahon hamjamiyati asta sekin
eski “ta’lim bir umrga” g‘oyasini “ta’lim butun umr davomida” g‘oyasiga
almashtirmoqda. Bu yerda gap ta’limning qadr-qimmati, davlat, ijtimoiy, shaxsiy
ahamiyatga ega ekanligini e’tirof etish haqida bormoqda.
Aholining keng qatlami uchun ta’limdan foydalanish imkoniyatini yaratib
bergan Yevropa mamlakatlari, Osiyo va Amerikaning qator davlatlarida ta’lim
tizimidagi islohotlar XX asrda ko‘plab sanoat hamda ilmiy-texnika sohasidagi
inqiloblarning asosiy sababiga aylangan.
Jahon tajribasidan turli tarmoqlardagi innovatsion yangiliklarni o‘rganish va
mamlakatimizda amaliyotga tatbiq etish uchun ham yuqori intellektual salohiyatga
ega mutaxassis-kadrlar kerak bo‘ladi. Bozor talablariga
mos keladigan yuqori
intellektual salohiyatga ega bunday malakali mutaxassislarni tayyorlashda oliy
ta’lim yetakchi o‘rin tutadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020 yil 29
dekabr kunidagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida: “Biz o‘z oldimizga
mamlakatimizda Uchinchi Renessans poydevorini barpo etishdek ulug‘ maqsadni
qo‘ygan ekanmiz, buning uchun yangi Xorazmiylar, Beruniylar, Ibn Sinolar,
Ulug‘beklar, Navoiy va Boburlarni tarbiyalab beradigan
muhit va sharoitlarni
yaratishimiz kerak.
Bunda, avvalo, ta’lim va tarbiyani rivojlantirish, sog‘lom
turmush tarzini qaror toptirish, ilm-fan va innovatsiyalarni taraqqiy ettirish milliy
g‘oyamizning asosiy ustunlari bo‘lib xizmat qilishi lozim. Ushbu maqsad yo‘lida
8
yoshlarimiz o‘z oldiga katta marralarni qo‘yib, ularga erishishlari uchun keng
imkoniyatlar yaratish va har tomonlama ko‘mak berish – barchamiz uchun eng
ustuvor vazifa bo‘lishi zarur. Shundagina farzandlarimiz xalqimizning asriy orzu-
umidlarini ro‘yobga chiqaradigan buyuk va qudratli kuchga aylanadi” deb aytilgan
so‘zlar bejiz emas.
Shu jihatdan qaralganda Respublikamiz ta’lim tizimi xususan oliy ta’lim
tizimini isloh qilish, uni takomillashtirish va sifat darajasini oshirish yo‘lida
ustuvor
vazifalardan qilib, dunyodagi eng ilg‘or mamlakatlar bilan tajriba
almashish, global ta’lim jarayonlarida faol ishtirok etish, hamda o‘qituvchi va
talabalar oldida turgan sun’iy to‘siqlarni bartaraf etishni belgilasa bo‘ladi. Ushbu
maqsadlarga erishishning samarali yo‘llaridan biri sifatida Boloniya jarayoni
tajribalarini o‘rganish, Germaniya, Fransiya, AQSh, Fillandiya,
Shvetsiya,
Norvegiya, Yaponiya, Janubiy Koreya kabi rivojlangan mamlakatlar oliy ta’lim
tizimidagi mintalitetimizga xos bo‘lgan jihatlaridan foydalanish muhim
hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan Yevropa mamlakatlari orasida oliy ta’limni
uyg‘unlashtirish jarayoni va ayrim rivojlangan mamlakatlar ta’lim tizimiga oid
ma’lumotlarni kengroq o‘rganishimiz lozim deb hisoblaymiz.
