O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

50 
4.1-jadval 
Marketing axborotlarining asosiy turlari 
 
№ 
Marketing 
axborotlarining 
tasniflanish 
belgisi 
Marketing 
axborotlarining 
turi 
Marketing axborotining 
mazmuni 
1. 
Hosil bo’lish 
davriga ko’ra 
Birlamchi 
Aniq muammoni yechish uchun 
dala tadqiqotlari orqali maxsus 
to’planishi kerak bo’lgan yangi 
ma’lumotlar 
Ikkinchi 
Qachonlardir korxonada tadqiq 
qilinayotgan 
aniq 
muammo 
yechimi 
bilan 
bog’liq 
bo’lmagan qandaydir maqsadlar 
uchun 
kimdir 
tomonidan 
to’plangan 
ma’lumotlar 
to’plami. 
2. 
Hosil bo’lish 
joyiga ko’ra 
Ichki 
Kompaniya, 
korxona, 
tashkilotning 
moliyaviy-
iqtisodiy 
hisoboti 
va 
hujjatlaridan 
olingan 
ma’lumotlar 
Tashqi 
Korxonaning 
tashqi 
muhiti, 
vositachilar, 
ta’minotchilar, 
iste’molchilarning 
xatti-
harakatlari, 
raqobatchilarning 
strategiyalari, 
bozor 
munosabatlarini 
davlat 
tomonidan 
tartibga 
solish 
to’g’risidagi ma’lumotlar 
3. Axborotni paydo 
bo’lish 
chastotasiga 
ko’ra 
Doimiy
Marketing 
qarorlarini 
qabul 
qilish 
uchun 
muntazam 
yig’iladigan ma’lumotlar 
O’zgaruvchan Bozor subyektlari faoliyatining 
haqiqiy 
miqdoriy 
va 
sifat 
xususiyatlarini o’zgarishi bilan 
bog’liq ma’lumotlar 

51 
Odatda marketing axborotlari birlamchi va ikkilamchiga bo’linadi. 
Birlamchi marketing axboroti – bu ma’lum bir marketing muammosini hal 
qilish uchun maxsus o’tkazilgan dala tadqiqotlari natijasida olingan 
ma’lumotlar hisoblanadi. Birlamchi marketing axborotlarining afzalliklari 
quyidagilardan iborat: 
aniq belgilangan maqsadga muvofiq yig’ish; 
axborotni yig’ish metodologiyasi ma’lum va nazorat qilinadi; 
natijalar kompaniyada mavjud va ularni raqobatchilardan himoya 
qilish mumkin; 
ishonchliligi ma’lum. 
Birlamchi marketing axborotlarining kamchiliklari quyidagilardan 
iborat: 
axborotni yig’ish va qayta ishlash uchun ko’p vaqt sarflanishi; 
axborotni yig’ish va qayta ishlash jarayonida ko’p mablag’ 
sarflanishi; 
kompaniyaning o’zi har doim ham barcha kerakli ma’lumotlarni 
to’play olmaydi. 
Ikkilamchi marketing axborotlari – qachonlardir korxonada tadqiq 
qilinayotgan aniq muammo yechimi bilan bog’liq bo’lmagan qandaydir 
maqsadlar uchun kimdir tomonidan to’plangan ma’lumotlar to’plami. 
Tashqi ikkilamchi marketing axborotlarining asosiy manbalariga 
quyidagilar kiradi: 
milliy va xalqaro rasmiy tashkilotlarning nashrlari; 
davlat organlari, vazirliklar, munisipal qo’mitalar va tashkilotlarning 
nashrlari; 
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining statistik 
to’plamlari; 
savdo-sanoat palatasi, turli uyushmalarning hisobotlari va nashrlari; 
davriy nashrlar, jurnal va gazetadagi xabarlar;
ilmiy-tadqiqot, loyihalash institutlari va ijtimoiy tashkilotlarning 
nashrlari; 
simpoziumlar, kongresslar, konferensiyalar; 
prays-varaqalar, kataloglar, broshyuralar va kompaniyaning boshqa 
nashrlari;
konsalting tashkilotlarining materiallari. 
Ikkilamchi marketing axborotlarining afzalliklari quyidagilardan 
iborat: 
birlamchi marketing axborotiga nisbatan yig’ish va qayta ishlash sarf 
xarajatlari arzon; 

52 
bir nechta manbalardan olish imkoniyatining mavjudligi; 
birlamchi marketing axborotlariga nisbatan tez yig’ilishi; 
Ikkilamchi marketing axborotlarining kamchiliklari quyidagilardan 
iborat: 
axborotning qo’liq bo’lmasligi; 
axborotlarni eskirganligi; 
ba’zida axborotlarni yig’ish va qayta ishlash metodologiyasi 
noma’lum; 
axborotning ishonchlilik darajasining pastligi. 
Ikkilamchi marketing axborotlari o’rganilayotgan muammoni hal 
qilish uchun ilgari boshqa maqsadlar uchun, turli manbalardan olingan 
ma’lumotlar hisoblanadi. Ikkilamchi marketing axborotlari ichki va tashqi 
manbalardan olinadi. Ichki ikkilamchi marketing axborotlarining eng 
muhim manbalari quyidagilardir: buxgalteriya hisobi, mijozlar ro’yxati, 
sotish to’g’risidagi hisobotlar, shikoyatlar ro’yxati, yillik hisobotlar, 
marketing rejasi va boshqa hujjatlar. Tadqiqotchilar tez-tez murojaat 
qiladigan 
muhim 
tashqi 
axborot 
manbalariga: 
O’zbekiston 
Respublikasining Davlat statistika qumitasining statistik to’plamlari, 
savdo-sanoat palatasi, har xil uyushmalarning hisobotlari, ommaviy 
axborot vositalari, maxsus nashrlar, oldin o’tkazilgan marketing 
tadqiqotlari natijalari chop etilgan byuletenlar, Internet tarmog’idagi 
ma’lumotlar kiradi. 
Marketing axborotlarini iste’molchilar, ta’minotchilar, distribyutorlar 
va boshqa vositachilar, korxonaning savdo xodimlari, raqobatchilar bilan 
to’g’ridan-to’g’ri muloqot qilish orqali ham yig’ish mumkin. 
Iste’molchilar, ta’minotchilar, distribyutorlar, korxonaning savdo 
xodimlari, raqobatchilar bilan muloqot natijasida iste’molchilar ehtiyojlari, 
kompaniya va uning mahsulotlari haqida qimmatli ma’lumotlarni olish 
mumkin. Menejerlar ba’zida e’tibordan chetda qoldiradigan tashqi 
marketing axborot manbai – bu mahsulot va xizmatlarni chakana savdosi, 
chakana sotuvchilar hisoblanadi. 
Zamonaviy raqobat sharoitida kompaniyalar barqaror raqobat 
ustunligini saqlab qolishining muhim vositasi sifatida marketing 
axborotlari qaralmoqda. Tashqi muhitning holati va rivojlanish 
tendensiyalarini tavsiflovchi bozor faoliyatida marketing axborotlarini 
yig’ish, tizimlashtirish, baholash va ulardan foydalanish korxonani 
boshqarish bilan bog’liq qarorlar qabul qilishning ishonchli asosidir. 
Korxonadan tashqaridagi jarayonlar va hodisalarning rivojlanishini 
aniqlaydigan tashqi omil(ekzogen)lardan tashqari, ichki (endogen) omillar 

53 
ham mavjud bo’lib, ularni bozor sharoitida murakkab biznes tizimlarini 
boshqarish uchun ham hisobga olish zarur.
Ikkilamchi 
marketing 
axborotlarining 
yetishmasligi, 
birinchi 
navbatda, ikkilamchi marketing axborotlari odatda ma’lum bir marketing 
tadqiqotining maqsadlaridan farq qiladigan maqsadlar uchun yig’ilganligi 
bilan bog’liq. Shunday qilib, ikkilamchi marketing axborotlarining 
ishonchliligini baholash uchun beshta asosiy savolga javob berish kerak: 
1.
Bu axborotni kim to’plagan va tahlil qilgan? 
2.
Axborotni to’plash va tahlil qilishda qanday maqsadlar ko’zlangan? 
3.
Qanday ma’lumotlar to’plangan va qanday qilib? 
4.
Axborotni qayta ishlash va tahlil qilish uchun qanday usullar 
ishlatilgan? 
5.
Bu ma’lumot boshqa shunga o’xshash ma’lumotlarga qanchalik 
darajada mos keladi? 
Ikkilamchi marketing axborotlar asosida bozorning umumiy iqtisodiy 
xususiyatlarini, ayrim tarmoqlarning mavqyeini, tashqi bozorga chiqishda 
milliy va boshqa o’ziga xos xususiyatlarini aniqlash mumkin. 
Ikkilamchi marketing axborotlarini yig’ishda, ichki yoki tashqi 
axborotlarning ahamiyati tadqiqot maqsadlari va tadqiqot obyektlariga 
qarab belgilanadi. Marketing tadqiqotlarida ikkilamchi marketing 
axborotlari manbalarini tanlash uchun axborot matrisasidan foydalanish 
taklif etiladi. Bu tadqiqotning ayrim obyektlariga qarab ichki va tashqi 
axborotlardan foydalanish imkoniyatini (ehtimolligini) ko’rsatadi. Axborot 
matrisasining umumiy ko’rinishi 4.2-jadvalda keltirilgan. 
“X” belgisi tadqiqotda ma’lum bir ma’lumot manbasidan foydalanish 
imkoniyatini ko’rsatadi. 
Marketing axboroti eng asosiysi marketing muhitini tahlil qilish 
uchun zarur bo’ladi. Marketing muhitini tahlil qilish jarayonida marketing 
axborotlarining qiymati, manbasi, kerakli axborotlar yo’nalishlari juda 
muhim. 4.3-jadvalda marketing muhitini tahlil qilish uchun kerakli bo’lgan 
ma’lumotlar keltirilgan.

Download 2,17 Mb.