O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

61 
Yig’ilgan axborotlarning 
mazmuniga qarab: 
-
Sanoqli marketing tadqiqotlari; 
-
Sifatiy marketing tadqiqotlari.
Ba’zi bir muommolarni yechish uchun bor axborotlarni o’rganib 
chiqish yetarli bo’ladi. Bunda kabinetli tadqiqotlar olib boriladi. Kabinetli 
marketing tadqiqotlari mavjud ikkilamchi axborotlarni qayta ishlashga 
asoslangan. Agar axborot so’rov, kuzatish, eksprementlar orqali yig’ilsa, 
kabinetdan tashqari, ya’ni dala tadqiqotlari hisoblanadi. 
Marketing tadqiqotlari marketing ehtiyojlarini ta’minlashga 
yo’naltirilgan ixtiyoriy marketing faoliyatidan boshqa narsa emas, ya’ni 
muayyan marketing faoliyati uchun ma’lumotlarni to’plash, tahlil qilish va 
prognozlash tizimidir. Demak, marketing tadqiqoti bu yerda korxonaning 
marketing faoliyati har qanday siklining boshlanishi va mantiqiy yakuni 
sifatida namoyon bo’ladi. Savol kelib chiqadi: bunday tadqiqotning 
maqsadi nima? Tabiiyki, marketing qarorlarini qabul qilishda duch 
keladigan noaniqliklarni kamaytirish. 
Qayd etish kerakki, adabiyotda har qanday marketing tadqiqoti 
o’zaro bog’liq bo’lgan ikki qism: muayyan bozorlarni va firmalarning 
bozorga chiqishi va o’z o’rnini mustahkamlab olishi uchun o’zining 
imkoniyatlarini o’rganishdan iborat, degan tasavvur paydo bo’lgan. 
Bundan kelib chiqadiki, bozorni o’rganish - kompleksli marketing 
tadqiqotining bir qismi. Marketing tadqiqotining majburiy shartlari 
quyidagilar: 
tadqiqotlar tizimli harakterda bo’lishi kerak, shu holdagina 
samaradorlikni kutsa bo’ladi; 
marketing tadqiqotlarini olib borishda obyektivlik va aniqlikka 
asoslangan ilmiy yondashishga rioya etilishi kerak; 
marketing tadqiqotlari qaror qabul qilish uchun axborot talab 
etadigan marketingning har qanday tomoniga nisbatan qo’llanilishi 
mumkin; 
tadqiqot — ma’lumotlarni to’plash, materiallarni qayd qilish va tahlil 
qilishni o’z ichiga oladigan ko’p bosqichli jarayon; 
ma’lumotlar korxonaning o’zidan, betaraf tashkilot yoki 
mutaxassistadqiqotchilardan kelib tushishi mumkin. 
Shu bilan birga keyingi paytlarda marketing tadqiqotlarida keng 
ma’noda jamoat fikrini baholash, ijtimoiy tadqiqotlar keng qo’llanila 
boshladi. Xalqaro savdo palatasi 
ESOMAR
(Jamoatchilik fikri va 
marketingni o’rganish bo’yicha Yevropa hamjamiyati)ning 1976 -yilda 
qabul qilingan marketing va ijtimoiy tadqiqotlar amaliyotiga doir Xalqaro 

62 
kodeksiga ko’ra marketing tadqiqotlarini olib borishning muayyan 
yondashish (qoida)lari mavjud. Mazkur holda marketing tadqiqotlari 
deganda alohida shaxslar va tashkilotlarning iqtisodiy, jamoat, siyosiy va 
har kunlik faoliyatida ularning xulqatvori, ehtiyojlari, munosabatlari, 
fikrlariga tegishli ma’lumotlarni tizimli to’plash va obyektiv yozib olish, 
tasniflash, tahlil qilish va taqdim etish tushuniladi. 
Bundan kelib chiqib marketing tadqiqotlarini olib borishning asosiy 
tamoyillari quyidagicha talqin etilishi mumkin: 
1. Marketing tadqiqotlari jamoatchilik ishonchiga bog’liq, ya’ni bu 
tadqiqotlar haqqoniy, obyektiv, noo’rin aralashuvlarsiz va so’roqqa 
tutiluvchi shaxslarga zarar yetkazmasdan olib borilishi, jamoatchilik bilan 
ixtiyoriylikka asoslangan hamkorlikda olib borilishi haqida ishonch 
bo’lishi kerak. 
2. Marketing tadqiqotlari shaxs huquklarini buzmasligi kerak. 
3. Marketing tadqiqotlari hamma joyda amal qilinadigan yuqori 
andozalar darajasida halol raqobat tamoyillariga mos holda olib borilishi 
kerak. 
4. Tadqiqotlarni olib boruvchi mutaxassislar ishning sifati va 
xulosalarning asoslanganligini baholash uchun kerak bo’ladigan 
axborotlarni taqdim etishga tayyor bo’lishi kerak. 
Marketing tadqiqotlarining hozirgi holati doimiy e’tibor va 
muhokamaga sazovor bo’lgan uchta tendensiya bilan tavsiflanadi. Bular – 
tijorat ma’lumotlar bazasining tobora ochiq bo’layotganligi, yangi 
texnologayalardan foydalanishning o’sishi va so’raluvchilar o’rtasida 
so’rov haqidagi fikrning yomonlashuvi. Bu tendensiyalar marketing 
tadqiqotining ikki yo’nalishga: 

Download 2,17 Mb.