XX asrda AQSHda sotsiologik qarashlar ta‟limoti va rivoji

Download 312,51 Kb.
bet	11/53
Sana	06.02.2024
Hajmi	312,51 Kb.
	#152219

1 ... 7 8 9 10 11 12 13 14 ... 53

Bog'liq
O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi t-fayllar.org

2.4. XX asrda AQSHda sotsiologik qarashlar ta‟limoti va rivoji

Sotsiologiyaning AQShdagi rivojlanishiga Charlz Xorton Kuli (1864-

1929) katta hissa qo‗shdi. Kuli ramziy interaksionizm (jamiyatning mohi-
yatini shaxslararo o‗zaro ta‘sirda, deb hisoblash)ning asoschisi hisoblanadi.
«Inson tabiati va ijtimoiy tartibi» (1902.), «Ijtimoiy progress» (1918) kabi
asarlarida o‗z qarashlarini ifodaladi. U ijtimoiy evolutsiyani organik ijti-
moiy jarayon deb hisobladi, bunda atrof-muhitga samarali moslashuv
funksional xususiy tizimlarda jamiyatning ichki tartibini muntazam diffe-
rensiatsiya qilgan holda yuzaga keladi. Kuli Spenserning iqtisodiy libera-
lizmda ifodalangan individualizmini inkor qildi.
Kuli Amerika jamiyatidagi ijtimoiy tengsizlikni tahlil qilib, uni 2 ga
ajratdi:
1) tabaqa – bunda ijtimoiy maqom meros bo‗lib qoladi;
2) sinf – ijtimoiy maqom daromad olishdagi raqobat natijasida
yuzaga keladi.
U kasb-hunar, daromad va turmushni ushbu tabaqalanishning mezoni
deb bildi.
Kuli inson tabiatini o‗ziga xos holda tushundi. Inson tabiatini u ayrim
olingan insonning kommunikatsiyasi natijasida vujudga keladi, deb hi-
sobladi.
Inson shaxsga aylanib, boshqa kishilar bilan bo‗ladigan interaksiya ja-
rayonida o‗z «men»ini rivojlantiradi. Shuning uchun u avtonom, ratsional
individni inkor qildi.
Individ va jamiyat Kuli uchun bir-birini to‗ldiradi, lekin bir-biridan us-
tun emas. Har bir individ o‗z holicha yagonadir. Buni Amerika sotsiologi-
yasining ruhiy-axloqiy asoslaridan kelib chiqib tushuntirish mumkin.
Dyurkgeym fikriga ko‗ra, ijtimoiylik individning ajralgan kollektiv ongi
sifatida emas, balki individlarning bir-biriga qaratilgan xatti-harakati, inter-
aksiyasi sifatida mavjud bo‗ladi. Inson tabiati ayni bir paytda ham indivi-
dual, ham ijtimoiydir. Ushbu konsepsiya zamirida Amerika sotsiologiyasi

24
uchun xos bo‗lgan mikro va makroistiqbolning birlashuvi imkoni yotadi.

Chunki «Men»ning ijtimoiy genezisi individuallik bilan bir qatorda indi-
vidning faolligini taqozo qiladi, guruhning maqsad va manfaatlarini ilgari
suradi.
Kuli «Birlamchi guruhlar» nazariyasini ishlab chiqdi, uning ijtimoiy-
lashuvi, jamiyat evolutsiyasi va interaksiyaning ramziy xususiyatlarini
aniqladi.
«Birlamchi guruhlar» – ixtisoslashuvsiz to‗g‗ridan-to‗g‗ri munosabat-
lar asosida vujudga keladigan kichik guruhlar bo‗lib, ular – oila, bir o‗yin-
dagi bolalar guruhi, qo‗shnilar. «Birlamchi guruhlar» ijtimoiy genezis
jarayonida asosiy rol o‗ynaydi. Hozirgi paytda «Ikkilamchi guruhlar» bir-
lamchi guruhning ahamiyatini kamaytirmoqda.

Download 312,51 Kb.

1 ... 7 8 9 10 11 12 13 14 ... 53

Download 312,51 Kb.