5
– iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi va bunda iqtisodiyotning mafku-
radan holi bo‗lishi;
– hozirgi vaziyatda davlat jamiyatning bosh islohotchisi rolini o‗ynashi;
– qonun hamma joyda hamma narsadan ustun turishi;
– mamlakatimizda istiqomat qiluvchi turli millatlar va ijtimoiy guruhlar
manfaatlarini hisobga olib, insonparvarlik bilan yo‗g‗rilgan kuchli ijti-
moiy siyosat o‗tkazish lozimligi;
– bozor iqtisodiyotiga sobitqadamlik bilan bosqichma-bosqich, tadri-
jiy rivojlanish tamoyiliga izchil rioya etish orqali o‗ta borish, bugungi kun-
da jamiyatimiz turli jabhalarini atroflicha o‗rganib borish ijtimoiy voqe-
likdagi fikr rivoji va uni maqsadli boshqarish masalalarini kun tartibiga
qo‗yadi.
Sotsiologiya fani jamiyatda quyidagi o‗rinni egallaydi:
1. Sotsiologik tafakkur jamiyatni yaxlit tizim sifatida o‗z qonuniyatlari
yordamida faoliyat ko‗rsatgani va rivojlanishini o‗rganadi, ijtimoiy ele-
mentlarning umumiy sotsial tizimdan mustaqil holda harakat qilishini in-
kor etadi.
2. Real mavjud ijtimoiy munosabatlarni konkret o‗rganishni nazariy
va amaliy jihatdan asoslaydi.
3. Voqelikni o‗rganishda amaliy usullarga tayanadi, ilmiy-amaliy asos-
langan xulosalarni ilgari suradi.
Demak, sotsiologiya jamiyatni dalillarni tahlil va ilmiy umumlash-
malar orqali emas, balki mavhum tarzda o‗rganuvchi falsafadan, shuning-
dek, ijtimoiy xulq-atvor va o‗zaro ta‘sirning tipik guruhiy emas, balki indi-
vidual namoyon bo‗lishida o‗rganuvchi psixologiyadan farq qiladi.
Bugungi kunda ikki xil – akademik sotsiologiya (jamiyat haqidagi
umumnazariy tizim) va amaliy sotsiologiya (aniq ijtimoiy voqea va dalil-
larni o‗rganish uchun ilmiy apparat) shakllandi. XX asrning ikkinchi yar-
midan mana shu ikki xil sotsiologiya uyg‗unlashib, birlashib, ayrim olin-
gan hodisa va jarayonlarning rivojlanishini aniq dalillarni nazariy umum-
lashtirish usuli yordamida bayon etish nazariyasi vujudga keldi.
AQShlik sotsiolog J.Smelzer o‗zining «Sotsiologiya» darsligida
«Sotsiologiya – jamiyat to‗g‗risidaga fan» ekanligini ta‘kidlaydi. O.Kont
esa sotsiologiyani «jamiyat to‗g‗risidagi pozitiv fan», deb baholaydi.
Fransuz mutafakkiri E.Dyurkgeym esa «Sotsiologiyaning predmeti – ijti-
moiy faktlardan iborat» deb bilgan.
Nemis sotsiologi G.Zimmel ta‘rificha, «Sotsiologiya xususiy ijtimoiy
fanlarning bilish nazariyasidir». Nemis sotsiologi M.Veberning fikricha
6
«Sotsiologiya ijtimoiy xulq-atvor to‗g‗risidagi fandir». U ijtimoiy xulq-
atvorni insoniy munosabatlardan iborat, deb bilgan. Insoniy xulq-atvor esa
ijtimoiy mohiyatga ega.
Rus sotsiologi P.Sorokin esa ushbu fanning predmeti – «jamiyat yoki
ijtimoiy hodisalardan iborat», deb hisoblaydi. V.Yadovning fikricha esa
Sotsiologiya jamiyatning bir butun organizm ekanligini, ijtimoiy muno-
sabatlarning bir butunligini o‗rganadi. Sotsiolog G.Osipov «Sotsiologiya»
deb nomlangan o‗quv qo‗llanmasida «Sotsiologiya ijtimoiy tizimlarning
faoliyat ko‗rsatishi va rivojlanishi to‗g‗risidagi, umumiy va o‗ziga xos
ijtimoiy qonun hamda qonuniyatlarning shaxs, ijtimoiy birliklar, sinflar,
xalqlar faoliyatida vujudga kelish va amal qilish shakllari to‗g‗risidagi
fan», deb ta‘riflagan.
Demak, sotsiologiya inson hayot faoliyati yoki ijtimoiy tashkilotlar-
ning hamkorlikdagi shakllarini o‗rganuvchi va inson hamjamiyatining ri-
vojlanishi hamda xulq-atvori to‗g‗risidagi fandir.
Xulosa qilib aytganda, sotsiologiyaning obyekti uning nimani o‗rga-
nishi kerak, degan savolga javob bersa, predmeti o‗sha obyektning qay ji-
hatlarini o‗rganadi, degan savolga javob beradi. Sotsiologiyaiing
obyektini
jamiyatni boshqaruvchi tafakkur qonuniyatlari, ratsional vositalari tashkil
etadi.
Sotsiologiya ijtimoiy hayot jarayonlarini uch bosqichda o‗rganadi:
1) aniq-empirik;
2) maxsus;
3) umumiy.
Shunga muvofiq ravishda sotsiologiya empirik, maxsus va umumsotsi-
ologik tadqiqot jarayonlarini o‗z ichiga oladi.
Sotsiologiyaning vazifasi jamiyat taraqqiyotini ta‘minlaydigan eng qu-
lay variantlarni, ijtimoiy madaniy modellarini topishdan iborat. Bular jami-
yat va insonning o‗z-o‗zini takomillashtirishga qaratilgan qonuniyatlardir.
Sotsiologiyaning vazifasi, shuningdek, murakkab ijtimoiy dunyoni tash-
kil etuvchi o‗zaro birikib harakat qiluvchi tuzilma va mexanizmlar mohi-
yatini aniqlashdan hamda ularning rivojlanish tendensiyalarini belgilashdan
iborat.
Sotsiologiyaning
tadqiqot predmeti tarkibiy tuzilish jihatidan quyi-
dagilarni o‗z ichiga oladi:
1. Umumiy sotsiologiya – turli sotsial tizimlarda uchrab turadigan ijti-
moiy hayotga oid me‘yorlarni, bu tizimlarning yashash tarzi va taraq-
qiyotining eng umumiy qonuniyatlarini o‗rganadi.
7
2. Maxsus sotsiologiya – ijtimoiy faoliyatning alohida sohalarini ko‗p
omilli tizim sifatida tadqiq etadi. Maxsus sotsiologiyaning bir qancha tar-
moqlari bor: 1) industrial sotsiologiya; 2) shahar sotsiologiyasi; 3) demo-
grafik sotsiologiyasi va b.
3. Bevosita empirik sotsiologik tadqiqotlar – tadqiq qilinayotgan
hodisalar, individlar bilan bevosita aloqa va ularning hayot faoliyatlaridagi
faktlar to‗plami bo‗lib, so‗roq, kuzatuv, eksperiment va hujjatlarini o‗rga-
nish usullarini tajriba yordamida bilishdir.
Sotsiologlar jamiyatni makro va mikro darajadan o‗rganadi.
