20
6-Ma’ruza
AVTOMOBILLARNING YO’LLARDAGI HARAKATI
REJA:
1. Avtomobil harakatiga ta’sir etuvchi kuchlar.
2. Avtomobilning dinamik omili.
3. Shinaning yo’l qoplamasi bilan ilashishi.
Tayanch so’z va iboralar:
qarshilik kuchi, tezlik,
qarshilik koeffitsienti, dinamik omil.
Zamonaviy avtomobil yo’llarining hamma elementlari avtomobillarning hisobiy tezlikda
xavfsiz harakatlanishini ta’mirlab berishi lozim. Yo’lning harakat
miqdori oshishi bilan
avtomobillarga to’sqinlik ham ortib boraveradi. Ularning harakat tezligi kamayadi,
shuning
uchun yo’lning ayrim elementlariga bo’lgan talablar, yo’lda yakka
avtomobil harakatlanishi
sharoitidan kelib chiqib belgilanadi.
Yo’llarda avtomobillarning haqiqiy harakat tarzi 3 ta omil bilan aniqlanadi:
4.
Avtomobilning foydalanish xususiyatlari.
5.
Yo’l sharoiti.
6.
Haydovchining shahsiy xolati.
Bunda, odatda , avtomobilning konstruktsiyasi yo’l qo’yadigan dinamik imkoniyatlardan
to’liq foydalanilmaydi.
Dvigatelning avtomobil yetakchi g’ildiraklarida hosil qiladigan tortish kuchi
harakatlanishga qarshilik qiluvchi kuchlarni yengishga sarflanadi.
7-rasm. Avtomobil harakatiga ta’sir etadigan qarshilik kuchlari.
Ko’tarilishda tezlanish bilan harakatlanayotgan avtomobilga
quyidagi qarshilik kuchlari
ta’sir qiladi:
-g’ildirashga qarshilik kuchi –Pf;
-ko’tarilishga qarshilik kuchi –Pi;
-havoning qarshilik kuchi –Pw;
-avtomobilning inertsiya kuchi –Pj;
Bulardan g’ildirashga qarshilik kuchi va havoning qarshilik kuchi har doim avtomobil
harakatiga ta’sir qiladi. Ko’tarilishga qarshilik kuchi va inertsiya
kuchi avtomobil balandlikka
ko’tarilayotganda qarshilik ko’rsatsa, pastlikka tushayotganda aksincha harakatga
yordamlashadi .
Yuqoridagilarga asoslanib, avtomobilning harakat tenglamasini quyidagicha ifodalaymiz:
