59
kattalarning eslatishi va yordamida ovqatlanishdan. Kir bo’lganiqa yuz- qo’lni
yuvish, qo’lni
sochiq bilan artish, o’zining sochig’idan, salfetkasidan,
dastro’molchasidan foydalanish. Bolalarni ma`lum tartibda kiyinish va echinishga,
tugmachalarni taqish va echishga, botinka ipini bog’lashga, kiyimlarni taxlab
qo’yishga, kiyimdagi betartiblikni sezishga, kattalar yordamida tartibga keltirishga
o’rgatish.
Bolalarni kattalar tomonidan berilgan oddiy topshiriqlarni bajarishga
o’rgatish: o’yinchoqlarni maydonchaga olib chiqishda tarbiyachiga yordamlashish,
mashg’ulot uchun kerakli materialni olib kelish va yig’ishtirib qo’yish, poldagi
qog’ozlarni yoki maydonchadagi barglarni yig’ish, ovqatlanish oldidan stulchalarni
stol atrofiga, non atrofiga, non solingan tarelkalarni stol ustiga qo’yishda enagaga
yordamlashish.
Bolalarni mustaqil ravishda va tartib bilan ovqat eyishga, ovqatni
shoshmasdan, og’izni ochmay yaxshilab chaynashga, qoshiqni, vilkani to’g’ri
ushlay bilishga, uvoq to’kmaslikka, eslatmasdan salfetkadan foydalanishga, lab va
barmoqlarni artishga odatlantirish kerak. Stol yonidan turib ketayotganda stulni
sekingina surib qo’yishlari, tashakkur bildirishlari lozim.
Bolalarni engchalarini shimirib qo’ya olishga, qo’llarini,
betlarini mustaqil
suratda, suvni sachratmasdan yuvishga, kiyim - boshlarini ho’l qilmaslikka,
sovundan foydalanishga o’rgatish zarur. Bolalar sochiq bilan yaxshilab artina
bilishlari, uni muayyan joyiga, eslatmasdan osib qo’yishlari, faqat o’z sochiqlari,
salfetkalari, ro’molchalaridangina foydalanishlari lozim.
Tarbiyachining yoki boshqa bolalarning salgina yordami bilan mustaqil
suratda, muayyan tartibda kiyinish va echinishlari keraq kiyim - kechaklarini tartib
bilan taxlash va osishlari zarur; kostyumlarida biron nuqson sazsalar, uni
tuzatishga harakat qilishlari, zarur hollarda esa kattalarga murojat qilishlari lozim.
Xonaga kirishga oyoqlarni artish yoki boshqa oyoq kiyimi kiyib olish zarur.
Bolalarda gurux xonasi va maydonda (hovlida) tartib saqlashda ishtirok
etish, stolga kattalar bilan birga dasturxon yoyish, mashg’ulot
uchun kerakli
materiallarni (qalamlar solib qo’yilgan qalamdon, mo’yqalam, loy yoki
plastilindan buyumlar yasash uchun taxtacha va boshqa shu kabilarni) tayyorlab
qo’yish istagini tarbiyalash.
Uyda va maktabgacha ta`lim muassasasisida o’yinchoqlar, kitoblar, qurilish
materiallarini yig’ishtirib, joy - joyiga qo’yishga odatlantirish zarur.
Yil oxirida oshxonada navbatchilik qilish joriy etiladi: navbatchilik, enagaga
yordamlashib, qoshiqlarni, salfetkalarni va non idishlarini qo’yib chiqadilar,
ovqatdan keyin choynak - piyolalarni xo’jalik stoliga yig’ishtirib qo’yadilar,
narsalarni ehtiyot qilishga, tartib va ozodalikka rioya qilishga odatlantiriladilar.
Bolalarni kattalarni topshiriqlarini bajarishga: tarbiyachining yordamida
baliq, qush va quyonlarga ovqat berish, gullarga suv quyish, gulning katta
barglaridagi changlarni artish, gullarning yirik urug’larni sepishga,
sabzavotlarni
yig’ib olish, qorni supurib tashlashga o’rgatish lozim.
4 - 5 yashar bolalar hayotining bundan oldingi davrlariga qaraganda o’ziga
o’zi xizmat qilishga ko’proq o’rgatiladi (ular o’zlari echina va kiyina olishlari,
tugmachalarni taqa bilishlari, botinkalari ipini o’zlari taqib va bog’lab olishni
60
bilishlari kerak). Bu yoshdagi bolalarni kiyimlaridagi biron betartiblikni sezishga,
uni mustaqil ravishda yoki kattalar yordami bilan bartaraf qilishga, ust kiyim va
oyoq kiyimlarini ehtiyot qilib tutishga, yuvinish ovqatlanish vaqtida kiyimlarini
ho’l va iflos qilmaslikka, kiyimlarini taxlash va o’z joyiga ilib qo’yishga o’rgatish
lozim.
Bolalarni ertalab va uxlash, ovqatlanish oldidan va kir bo’lgan vaqtlarida bet
- qo’llarini yaxshilab yuvishga, ovqatlanib bo’lgandan keyin og’izlarini
chayqashga,
uxlash
oldidan
tishlarini
tozalashga,
sochlarini
tarashga,
boshqalarning eslatuvisiz, mustaqil suratda burunni o’z vaqtida dastro’mol bilan
artishga, dastro’molcha bilan og’izni berkitib va yuzni chetga o’girib
turib
yo’talish va aksa urishga odatlantirish kerak.
Ular ovqatlanishni mustaqil ravishda eya bilishlari: taomni og’zilariga
ozginadan olishlari, og’izni ochmay yaxshilab chaynashlari; ovqatlanish asboblari
(qoshiq va vilka) dan, salfetkalardan to’g’ri foydalanishlari lozim. Ovqatlanib
o’rindan turgach, o’tirgan stullarini yana o’z joyiga sekin surib qo’yishlari, ovqat
uchun rahmat aytishlari kerak.
Bolalarni uyqu xonasida gaplashmaslikka, o’rtoqlarining uyqusiga halavit
bermaslikka, o’rnini mustaqil ravishda tuzatishga o’rgatish kerak.
Ularni xushmuomalali bo’lishga, katta yoshdagi kishilar hamda o’rtoqlari
bilan salomlashish va xayrlashishga, o’zlaridan katta kishilarning gaplariga
aralashmaslikka, boshqalarning gapini bo’lmaslikka, kattalarga yordamlashishga
odatlantirish lozim.
Bolalarni bir - birlariga, o’zlaridan kichiklarga g’amxo’rlik qilish, ularga
biror yo’l bilan shodlik keltirishga intilish ruhida tarbiyalash kerak.
Bolalarda mehnat malakalari va g’ayrat bilan mehnat qilish odatlarini
vujudga keltirish muhim vazifadir. Bolalar
yilning dastlabki oylarida
tarbiyachining nazorati ostida, yil oxirida esa o’zlari mustaqil holda gurux xonasi
va uchaskada tartibni saqlaydilar, gurux xonasi va uchastkani supurib – sidirishda
ishtirok etadilar: stullarni, qurilish materiallarini ho’l latta bilan artadilar,
o’yinchoqlarni yuvadilar, qo’g’irchoqlarning kiyimlarini yuvib tozalaydilar,
o’simliklarning katta barglarini artib, ularning kir va changini ketkazadilar,
tarbiyachiga kitoblarning yirtilgan va to’zib ketgan joylarini tuzatishda yordam
beradilar. Bolalar o’yinchoqlarning qaerda va qanday tartibda saqlanishini
bilishlari, o’yinchoqlarni o’ynab bo’lgandan so’ng o’z joyiga eltib qo’yishlari
kerak.
Yil boshidan guruxda navbatchilik joriy qilinadi.
Har bir stolga bolalardan
bitta navbatchi tayindanadi, u stol ustiga tarelka, qoshiq va piyolani keltirib
qo’yadi.
Yilning ikkinchi yarmidan boshlab esa bolalar mashg’ulotga tayyorlanish
yuzasidan navbatchilik qilishga jalb etiladilar.
Bu guruxda mehnat topshiriqlari keng qo’llaniladi: bolalar gullarni
sug’oradilar, erni yumshatadilar, hayvonlarni boqib parvarish qiladila, ularning
suvini yangilab turadilar va hakozo.
Butun yil bo’yi bolalarga enaganing toza salfetkalarni stollarga qo’yib
chiqishiga va sochiqlarni ilib qo’yishiga yordamlashish topshirig’i ham beriladi.
61
Kuzda bolalar er maydonchadagi xazonlarni kattalar bilan birgalikda
to’playdilar, sabzavotlarni yig’ishtirib oladilar, qishda yo’lchalarni
qordan
tozalaydilar, qor tepachalar yasashda, uchastkada bezatishda qatnashadilar.
Bahorda poliz - gulzorni chopib yumshatib vaqtida uni har xil tosh va cho’p -
xaslardan tozalaydilar. YOzda jo’yaklarga, gulpushtalarga muntazam ravishda suv
berib turadilar, erni yumshatadilar.
Bolalar katta yoshli kishilarning mehnatini xurmat qilishga o’rgatib borish
rejalashtiriladi.
