8
Xiva xonligining
davlat boshqaruvi
2-§. XIX ASR O‘RTAlARIDA O‘ZBEK XONlIKlARINING
mA’mURIy BOShQARUV TIZImI
Buxoro amirligida oliy hukmdor
amir hisoblanib,
unin g hokimiyati avloddan
avlodga meros tarzda
o‘t gan. amirlikni
mang‘itlar sulolasiga mansub
chek lanmagan hokimiyatga ega bo‘lgan hukm dorlar
boshqargan.
Buxoro shahri amirlikning ma’muriy markazi edi. Amirlikda ijro ho-
kimiyati bosh vazir –
qo‘shbegi qo‘lida bo‘lgan.
Viloyat va tuman ho-
kimlari qo‘shbegi tavsiyasi bilan tayinlangan. Moliya va xazina ishlari,
soliqlar to‘planishi kabi sohalarni
devonbegi idora qilgan.
Devonbegiga
tashqi aloqalarni yuritish ham yuklatilgan. Unga amirlik hujjatlarini yu-
ritishga mas’ul
mirzaboshi bo‘ysungan. Amirlikda soliqlarni o‘z
vaqtida
yig‘ish va ularni hisobga olib borishga javobgar kishi
mushrif hisoblan-
gan.
Dodxoh lavozimini egallab turgan shaxs
xalqning shikoyatlari bilan shug‘ullangan.
Oliy hukmdor farmonlarini
parvonachi e’lon
qilgan. Shariat qoidalari va qonunlar ijrosi,
sud
ishlarini nazorat qi lishni shayxul islom
bajargan. Shayxulislomga bo‘ysungan
muftiy
diniy-huquqiy masalalar bilan
muhtasiblar
esa shariat qoidalari ning bajarilishi va amal
qilinishi masalalari bilan shug‘ullangan. Bu xoro amirligida sud boshlig‘i
qozikalon, raiskalon hisoblangan. Vaqf ishlari va mulklari bilan
sadr
shug‘ullangan. Amir qarorgohi hisoblangan arkda taxt vorisi – valiahd
tarbiyasi bilan
otaliq mashg‘ul bo‘lgan.
To‘pchiboshi amir qo‘shinlarining
bosh qo‘mondoni bo‘lgan. Amirlikning shaharlarida
tinchlik va tartibni
saqlashga amir soqchilari boshlig‘i –
mirshabboshi mas’ul hisob langan.
Ko‘kaldosh mamlakat xavfsizligi, amirning yaqinlari, do‘stlari va dush-
manlari to‘g‘risida ma’lumotlar to‘plash bilan shug‘ullangan. Bu xoro
amirligida
davlat boshqa ruvi, moliya, sud, mirshablik va harbiy ishlar
amirning qarindoshlari, o‘ziga yaqin odamlar tomonidan boshqarilgan. Ular
o‘z faoliyatlarini bajarishda katta huquq va imtiyozlarga ega bo‘lganlar.
Xiva xonligi
qo‘ng‘irotlar sulolasi tomonidan
boshqarilib, uning oliy hukmdori
xon hisob-
langan. U cheklanmagan ma’muriy, harbiy ho-
