315
Asosiy uzatma tishli g‘ildiraklarining yetakchisi kichik diametrli
yetaklanuvchisi esa, katta diametrli qilib yasalgani uchun yarim o‘qlarning
aylanishlar chastotasi (uzatish soniga qarab) kardan valning aylanishlar
chastotasiga qaraganda kam bo‘ladi. Yarim o‘qlarning va u bilan bog‘liq bo‘lgan
yetakchi g‘ildiraklarning aylanishlar chastotasi kardan val aylanishlar chastotasiga
nisbatan qancha kam bo‘lsa, ulardagi burovchi moment shuncha ko‘p bo‘ladi.
Demak, yetakchi g‘ildirak- lardagi burovchi momentning, kardan valnikiga
nisbatan ortishi asosiy uzatmaning uzatish soniga bog‘liq bo‘ladi. Asosiy
uzatmaning uzatish soni asosan dvigatelning quvvatiga va tezyurarligiga,
shuningdek, avtomobilning massasi va qanday ishga mo‘ljallanganligiga bog‘liq
bo‘lib, u yuk avtomobillarida 6,5...9,0; yengil avtomobillarda esa 3,5...5,5
oralig‘ida bo‘ladi (52-rasm).
Asosiy uzatmalar, ilashishdagi tishli g‘ildiraklarning soniga qarab yakka
yoki qo‘shaloq bo‘lishi mumkin.
Yakka uzatma bir juft tishli g‘iddirakdan, ko‘shaloq uzatma esa ikki juft
tishli g‘ildiraklardan iborat. Yakka uzatmalar o‘z navbatida silindrik, konussimon,
gipoidli yoki chervyakli bo‘lishi mumkin Qo‘shaloq uzatmalar esa, odatda, bir juft
konussimon va bir juft silindrik tishli g‘ildiraklardan tashkil topib, ular o‘z
navbatida ko‘prik o‘rtasida yaxlit joylashgan markaziy uzatma yoki ikki qismga
bo‘lingan, ajratilgan uzatma bo‘lishi mumkin. Yakka uzatmalar ko‘pincha yengil
yoki o‘rta yuk avtomobillarida qo‘llaniladi. Dvigateli oldida va yetakchi ko‘prigi
orqada joylashgan kompanovkali avtomobillarda konusli yoki gipoidli uzatmalar
ishlatiladi. Kompanovkasi old yuritmali bo‘lgan yengil avtomobillarda (Neksiya,
Tiko, MATIZ, VAZ-2108, VAZ-2109) silindrik uzatmalar qo‘llanilmoqda.
