richagi; 6-buriluvchi g‘ildirak.
344
buradi.
Reyka-shesternyali rul mexanizmi rul vali bilan tayyorlangan qattiq tishli
shesternya va qattiq tishli reykadan tashkil topgan. Val karter ichida joylashgan
sharikli podshipniklar aylanadi. Ular halqa va yuqori qopqoq yordamida tortiladi
Tayanch, prujina orqali reykaga siqib qo‘yilgan bo‘lib, unga ta’sir
qilayotgan radial kuchni qabul qiladi va yon tomondagi qopqoqga uzatadi, shuning
hisobiga juft ilashuvining aniqligi amalga oshiriladi.
Vint reykali rul mexanizmi. Vint reykali rul mexanizmi boshqariluvchi
o‘qga 25kN dan ortiq og‘irlik tushadigan avtomobillarda kuchaytirgichsiz va 40kN
og‘irlik tushadigan avtomobillarda kuchay- tirgich bilan qo‘llash tavsiya etiladi.
Bunday rul mexanizmlari, hozirgi zamonaviy dvigatel oldinda joylashgan,
old o‘q yetaklovchi va boshqariluvchi bo‘lgan yengil avtomobillar Tiko, Matiz va
Neksiyalarda qo‘llaniladi.
Vintli rul mexanizmida, vintning aylanma harakati, gaykani ilgarilama
harakatiga aylantiradi, unda reyka qilingan bo‘lib, u sektor bilan ilashib turadi.
Sektor soshka bilan bitta umumiy valga mahkamlangan. Rul mexanizmida
ishqalanishni kamaytirish va vint bilan gayka orasidagi birikmaning yedirilishiga
chidamliligini oshirish uchun sharchalar orqali biriktiriladi.
Vint-gayka sektor tipidagi rul mexanizmida uzatishlar soni sektor tishlari
boshlang‘ich aylana radiusining vint qadamlari nisbatidan aniqlanadi. Shesternyali
rul mexanizmlari qatoriga silindrik yoki konus shesternyali, shuningdek, reykali
rul mexanizmlari kiradi. Reykali rul mexanizmida uzatma jufti shesternya va tishli
reykadan tashkil topgan.
Bunday rul mexanizmi hozirgi zamon yengil avtomobillarida keng
qo‘llanilmoqda.
Rul yuritmasi, rul mexanizmida oshirilgan kuchni soshka orqali qabul qilib,
boshqariluvchi g‘ildiraklarning sapfalariga uzatadi va boshqariluvchi g‘ildiraklarni
buradi (66-rasm).
Rul yuritmasi, berilgan eng kichik burilish radiusi bo‘yicha burilishini, ichki
va tashqi boshqariluvchi g‘ildiraklarni har xil burchakka burilishini va soshka vali
bilan burish sapfalari orasida kerakli uzatish sonini bo‘lishini ta’minlashi lozim.
Rul yuritmasi tortqi va richaglardan tashkil topgan bo‘lib, rul trapetsiya
shaklini hosil qiladi. Rul yuritmasi detallari, bir-biri bilan shunday bog‘langanki,
65 -rasm.
Reyka-shesternyali rul boshqarmasini qirqimi.
345
boshqariluvchi g‘ildiraklarni burganda richag va tortqilar bir-biriga nisbatan
birikmalarda turli tomonga yengil burila olishi, shuningdek, o‘z birikmalaridan
zarur miqdordagi kuchni uzata olishi lozim. Shuning uchun rul yuritmasining
tortqilari bir-biri bilan sharnirlar orqali bog‘langan bo‘lishi kerak.
Hozirgi paytda o‘rtacha vaznli o‘tag‘on hamda o‘rta va og‘ir vaznli yuk
avtomobillari, shuningdek, avtobuslarning rul yuritmalarida kuchaytirgich
ishlatiladi.
Kuchaytirgich - g‘ildiraklarni burishga sarflanadigan kuchni kamaytiradi,
natijada avtomobilning boshqarilishini osonlash -tirib, yengil va qulay burilishni
ta’minlaydi. Kuchaytirgich avtomobil notekis yo‘ldan yurganda, rul chambaragiga
ta’sir etadigan turtkini yumshatadi va avtomobilni katta tezlikda uning
harakatlanish xavfsizligini oshiradi. Masalan, boshqariluvchi g‘ildiraklardan biri
shikastlansa, avtomobilni to‘g‘ri chiziqli harakatini va turg‘un holatini saqlab
qolishga imkon yaratadi.
Shuning uchun hozirgi paytda tezyurar yengil avtomobillarning (Neksiya)
rul boshqarmasi ham kuchaytirgich bilan jihozlangan.
Kuchaytirgichlar boshqarish jarayonida to‘la kuzatish qobiliyatiga ega
bo‘lishi (ya’ni, yo‘naltiruvchi g‘ildirakning burilishi, haydovchi tomonidan rul
chambaragining burilishiga to‘la mos kelishi), avtomobilni to‘g‘ri chiziqli harakati
paytida g‘ildirakning to‘siqqa uchrab majburan burilishida o‘z-o‘zidan ishga
tushmasligi, biror sabablar bilan shikastlanib ishdan chiqmasligi, avtomobilning
boshqarilishiga xalaqit bermasligi, yuqori sezgirlikka ega bo‘lib, juda ham qisqa
vaqt ichida tizimning ishga solinishini ta’minlashi kerak (67-rasm).
Kuchaytirgich qo‘yidagi asosiy qismlardan tashkil topgan:
a)
ta’minlash manbai-gidronasos yoki kompressor;
b)
taqsimlagich;
v)gidrotsilindr.
66-rasm.
Rul yuritmasi.
346
Kuchaytirgichlarni harakatga keltiradigan yuritma gidravlik va pnevmatik
bo‘lishi mumkin.
Kuchaytirgich qismlarining bir-biriga nisbatan joylashuvi to‘rt xil bo‘lishi
mumkin:
>
kuchaytirgichning hamma qismlari bir joyda joylashgan (ta’minlash
manbaidan tashqari);
>
rul mexinizmi alohida. Taqsimlagich va gidrotsilindr bir agregatda
joylashgan;
>
rul mexanizmi va taqsimlagich bir agregatda gidrotsilindr ayrim
joylashgan;
>
hamma qismlari (rul mexanizmi, taqsimlagich, gidrotsilindr) ayrim
joylashgan.
67-rasm.
Rul gidrokuchaytirgichi.
1-nasos; 2-tarqislagich korpusi; 3-rul mexanizmi; 4-rul
soshka; 5-bog‘lovchi trubka; 6-bachok.
347
68-rasm.
Rul gidrokuchaytirgichini ishlash prinsipi sxemasi:
a-rulning ishsiz holatida; b-rul burilish holatida. 1.rul mexanizmi; 2-zolotnik; 3-
taqsimlagich korpusi; 4-gidrotsilindr; 5.gidrotsilindr porsheni; 6-reaktiv shayba; 7-
markazlashgan prujina; 8-yuqori bosimli magistral; 9-klapan; 10-nasos; 11-past
bosimli magistral; 12-bachok; 13-filtr.
Yuqorida qayd
etilgan
kuchaytirgichning
joylashuv
tartibida va
konstruksiyasida o‘ziga xos afzalliklar va kamchiliklar mavjud. Bular puxtaligi,
ishonchli ishlashi, ixchamligi va narxi bilan baholanadi.
Gidrokuchaytirgich ishlash prinsipi sxemasi 68-rasmda keltirilgan. Nasos
348
avtomobil dvigatelidan harakatni oladi.
Nasosning tepa qismida moy solish uchun maxsus asbob o‘rnatilgan. Moy
nasosdan, o‘tkazgichlar orqali taqsimlagichga uzatiladi.
Taqsimlagich korpus va zolotnikdan iborat. Zolotnik shtanga orqali
avtomobilning rul mexanizmiga ulangan, korpus esa boshqariluvchi g‘ildirakning
burish sapfasi richagi bilan shtanga orqali birlashtirilgan. Taqsimlagich va moy
o‘tkazgichlar bilan gidrotsilindrning ikki kamera- siga ulangan. Silindr avtomobil
ramasiga sharnir ravishda mahkam- langan. Uning porsheni shtok orqali,
boshqariluvchi g‘ildirakning buri- lish sapfasiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Moy
o‘tkazgich taqsimlagichni moy baki bilan ulaydi.
|
