Norozilikka rozilik talabining muhim xususiyati

158 
manfaatlari saqlanib qolinishi hisobiga, har ikki tomon ham 
umumiy yechimni qo‘llashga moyillik bildiradi, bunday yechim 
esa sizning inson sifatida “mard”ligingizning tan olinishiga olib 
keladi. “Men siz uchun mana bu narsani qilishga tayyorman, 
ammo siz men uchun mana bu narsani qilib bering”, “Men sizni 
ishxonagacha tashlab qo‘yaman, ammo siz menga mashinani 
yuvishga yordam berasiz”, “Men hisobot uchun materiallarni 
to‘playman, ammo siz ularni tartib bilan joylashtirasiz” - bular 
kelishuv yo‘lidir. 
“G‘olib-G‘olib” bo‘lish usuli asli muvaffaqiyat usuli hisobla-
nadi. Bu usul qarshi tomonlarga umumiy yechimga kelish imkoni-
yatini yaratadi. Boshqa odamning biror bir narsadan “noroziligini” 
qabul qilish, umuman, odamlar biror narsadan norozi bo‘lishlari 
mumkinligini qabul qilishga teng keladi. Masalan, qaynona o‘z 
kelinining ro‘mol o‘ramasligidan norozi bo‘lishi mumkin. Kelin 
esa qaynonasining ko‘chada ham ro‘mol o‘rashni talab etayot-
ganligidan norozi bo‘lishi mumkin. Kelinning eri, ya’ni qayno-
naning o‘g‘li esa, xotinining “ko‘chada chiroyli bo‘lib yurmagan-
ligi, yasanishga bee’tiborligidan” norozi bo‘lishi mumkin. Qayno-
naning eri, ya’ni qaynota kelin o‘g‘lining aytganlarini bajarishga 
harakat qilmayotganligidan norozi bo‘lishi mumkin. Qaynota, kelin 
uning o‘g‘lini hurmat qilib, ko‘chalarda yasanib yurmaganligini 
uning o‘z eriga bo‘ysunmaganligi qabilida baholashi mumkin. 
Agar har bir tomon o‘z noroziligi bilan bir qatorda boshqaparning 
ham noroziligini qabul qila olsa, tomonlar bir to‘xtamga, 
kelishuvga yetib kelishi osonlashadi. 
Bizda ba’zi bir hollarda boshqa odamlarning norozi bo‘lish-
lari mumkinligi - bu tabiiy hol. Biz o‘z hayotimizda birvara-
kayiga va turli vaziyatlarda barchani to‘laligicha rozi qila olmay-
miz. Buni uddalash qiyin. Shuning uchun bizning so‘zlarimiz, 
amallarimiz boshqalarda ham norozilik uyg‘otadigan vaziyatlar 
kelib chiqadi. Ammo biz mana shu norozilikka tinch va osuda, 
tafakkur orqali yondashsak, boshqalarning noroziligini qabul 
qilsak, o‘z munosabatlarimizni yangi talablarda ko‘rishimiz 
uchun sharoit yaratilgan bo‘ladi. 

159 
Qaynona o‘glining xohishini, xotin erining xohishini, ota 
onaning xohishini tushunib, ular o‘zaro kelishgan holda biror bir 
hammaga ma’qul bo‘lgan yo‘lni qidirib topishga imkon 
yaratishadi. Ammo mana shu vaziyatda bir qonuniyatni e’tiborga 
olish lozim. Aslida inson erki tushunchasi shu insonga tegishli 
eng muhim hayotiy talab va narsalarning faqat va faqat mana shu 
inson tomonidan hal etilishini ko‘ndalang qo‘yadi. Insonning 
boshqa, o‘ziga yaqin insonlar bilan bo‘lgan muloqoti o‘zaro 
hurmat, birovlarning qarashlarini ardoqlash, ularga diqqat bilan 
qarash, ularning ham hissiyotlarini hurmatlash asosiga qurilgan-
da, har bir tomon o‘zga tomonning his-tuyg‘ulariga e’tiborlilikni 
o‘rgangan bo‘ladi. 
Har qanday konfliktda har ikkala tomonni qanoatlantiruvchi 
hamda g‘oliblikka olib keluvchi yechim mavjuddir. Shunday 
bo‘lsa ham, o‘z yechimini topa olmayotgan konfliktlar ham bor. 
Ammo bu fikr bunday konfliktlarda ikkala tomon bir-biri bilan 
muloqot qila olmaydi, degani emas. Balki bunday holatlarda 
ikkala tomon uchun “norozilikka rozilik” bildirish eng yaxshi va 
maqbul yo‘ldir. 
Konflikt yechimining “ norozilikka rozilik” qonuniyatini 
oddiy bir misol orqali ko‘rib chiqsa bo‘ladi. Masalan, 6 yosh va 4 
yosh bo‘lgan aka-ukalar bitta konfetni talashib, urishib qolishdi. 
Ikkalasi uchun oydin haqiqat shundaki, ikkalasi ham konfetni 
yemoqchi. Ammo ular bir narsaga qarshi — agar konfet o‘ziga 
emas, boshqasiga tegsa, ular norozi bo‘lishadi. Agar ularga 
“Sizlar aka-ukasizlar, kelinglar konfetni o‘rtasidan bo‘lamiz. 
Ikkalangizga teng tegadi. Shunda siz zo‘-o‘-o‘r bola bo‘lasiz. 
Yaxshi odam bo‘lasiz. Aka-ukalar bir-birini qo‘llashi kerak-ku” - 
deb, o‘qitib ham qo‘ysangiz, ish juda yengil ko‘chishi aniq. 
Ikkala aka-ukalarning noroziligi asosida ularning roziligi 
tamoyili ishlab chiqiladi. Konfet teng ikkiga bo‘linadi va har bola 
o‘z manfaatining amalga oshganligiga iqror bo‘ladi. Ammo, agar 
bolalar talashayotgan narsa, boshqa, masalan, velosiped bo‘lsa-
chi? Qanday qilib ularni yagona yechimga olib kelish mumkin? 

160 
Qanday qilib ularni qoniqtirish mumkin? Bu haqida o‘zingiz 
o‘ylab ko‘ring! 
Biz har doim ham bir xilda fikrlaymizmi?! Biz bir tomonga 
qaraganda har doim ham bir xil narsani ko‘ramizmi?! 
Kattalar hayotida ziddiyatlar ancha murakkab bo‘lishi aniq. 
Chunki kattalar hayotida ikki odam bir narsaga, ya’ni bir 
tomonga qaraganda, ular har doim bir narsani ko‘radi, bir narsani 
anglaydi degani emas. Masalan, teleekranda “Go‘zallik ko‘rik 
tanlovini” ko‘rsatilmoqda. Ayol kishi go‘zallik ko‘rik tanlovida 
qizlarning qanday kiyim kiyganligi, ularning qanday modada 
tikilganligi, rangi ro‘yi, qizlarning qanday yurishiga e’tibor 
qaratadi. Bizning o‘zbeklar ko‘proq ko‘rik tanlov ishtirok-
chilarining qosh-ko‘ziga e’tibor berishadi. Ular uchun “qora 
qosh, qora ko‘z”lilar chiroyli ko‘rinadi. Ko‘zlar esa albatta 
“katta-katta” bo‘lishi shart. Xuddi shu ko‘rik tanlov ko‘rsatuvini 
ko‘rayotgan erkaklar esa batamom boshqa mezonlar asosida 
qizlarga qaraydi. Erkaklar uchun qizlarning qanday kiyim kiy-
ganligidan ko‘ra, qanday kiyim kiymaganligi balki muhimroqdir. 
Ular bir narsani ko‘rmoqda va bir tomonga qaramoqda! Biroq 
ularning ko‘rsatuvdan olgan hissiyotlari, xulosalari, emotsiyalari 
turlichadir. Demak, bir xil vaziyatda hamda bir xil holatda, ikki 
odam turlicha qarorlar va xulosalarga kelishi mumkin. Va bu ikki 
xillilik - tabiiy narsadir. Boshqa odam, u senga kanchalik yaqin 
bo‘lmasin, boshqacha fikrlashi va boshqacha xulosalarga kelishi 
mumkin. Demak, ziddiyatlar o‘zgalarning qarashlari, fikrlari, 
xulosa qilish tamoyillari biznikidan o‘zgacharoq ekanligini 
tushunish, anglash zaminida yechiladi va hal etiladi. 
Ana shunday bir xil narsa va hodisaning ikki inson 
tomonidan ikki xilda talqin qilinishini kelin va kuyovning birin-
chi uchrashuvini qanday so‘zlab berishida kuzatish mumkin. 
Kelinning esdaliklari. O‘shanda men yangi havo rang 
qo‘ylak kiyib olgan edim. Rosa chiroyli edi. Xilpirab turar edi. 
Men bu ko‘ylakni mazza qilib kiyar edim. Hozir ham gapiryap-
man-u, kayfiyatim ko‘tarilib ketyapti. Menga “Panorama” kino-
teatriga borasan”, deyishdi. Soat 6-00 ga. “Borganda, u odam 

161 
o‘zi seni topadi”, deyishdi. Men bordim. Panoramani oldi juda 
keng. Qaysi tomonda kutishni bilmadim. Aylana boshladim. O‘zi 
hech kim yo‘q edi. Ancha kutdim. Hech kim oldimga kelmadi. 
Endi jahlim chiqib, “E, qaytib ketaveraman. O‘zi kim kimni 
kutishi kerak. Erkak bo‘lganidan keyin ertaroq kelishi kerak-ku”, 
- deb tursam, “Siz Sayyoramisiz?’, - deb kelib qoldilar. Jahlim 
chiqqan edi. Qo‘polgina qilib, “Ha, men. Nimaydi?, - dedim. 
Ular, kulib turib, “Yo‘q. Hech nima. Faqat biz endi birga bo‘lsak 
kerak.” -dedilar. Men o‘z xayolimda “Bu - jinnimi?!”- deb 
o‘yladim. Ammo “Nimaga kech qoldingiz?’, - deb so‘ray 
olmadim. O‘shanda nimaga kech qolgan edingiz?!» 
Kuyovning esdaliklari. O‘sha vaqtlarda onam hech holi-
jonimga qo‘ymay “qachon uylanasan” ashulasini erta tongdan 
aytishni boshlar edi. O‘sha kundan bir haftacha oldin onam yana 
“Bir qizni topdim. Menga ma’qul. Yaxshi qiz ekan. Surishtirdim. 
Hamma maqtayapti. Bir borib ko‘r”, - deb aytib qoldilar. “Xo‘p” 
dedim-u, qutildim. O‘sha kuni ertalab onam birdaniga “Bugun 
uchrashuving”, - deb qoldilar. Ammo men uchrashuvga hech 
ham bora olmasdim. Chunki katta majlis aytib qo‘yilgan edi. 
Ruxsat so‘ray olmasdim. Yana bunday sabab bilan. Onamga esa, 
“Men bora olmayman. Aytib qo‘yinglar ularga. Ovora bo‘lish-
masin”, - desam, baloga qoldim. Shuning uchun indamay ishga 
ketaverdim. Nima bo‘lsa – bo‘lar deb. Majlisda o‘tiribman-u, u 
yoqda meni kutishayotgani menga tinchlik bermaydi. Keyin 
uchrashuvga, gul, pul degandek olib borish kerak. Unga ham 
vaqtim yo‘q. Shuning uchun “Kech qolib bo‘lsa ham borave-
raman. Agar xushro‘y qiz bo‘lsa va ayniqsa, meni kutib turgan 
bo‘lsa, unga uylanaman”, - deb o‘zimni tinchlantirdim. Borib 
qarasam, turibdi. Jahli chiqqan, chimirilgan, ammo kutyapti. 
Biroz tashqarida kuzatdim, nima qilarkin, - deb. U yoq, bu yoqqa 
qarab qo‘yadi-da, yana kutaverardi. Keyin, ketishga chog‘lana-
yotganligini sezib qoldimda, “Oldiga borib, men sizga uyla-
naman», - dedim. “Men sizga uylanaman”, deganimni eshitdiyoq, 
xovri tushib, muloyim bo‘lib qoldi. Keyin aylanishga ketdik. 

162 
Hamma sovg‘alarni yo‘lda olib berdim. O‘ziyam, meni kutgani 
uchun rosa mehmon qilganman. Og‘zi ochilib qolgan. 
Kelin: E, menga hech ham “Senga uylanaman”, demagansiz. 
Har xil narsalarni o‘ylab topaverasiz. Uyga borsam, “Nimaga 
kutib turmading”, - deb, dadam urishadilar. Sizni o‘zi dadam top-
gan edilar. Dadamdan qo‘rqqanimdan kutaverganman. Nima, 
dabdurustdan, na salom bor, na alik bor, “Senga uylanaman” 
deganmisiz. Hech ham unaqa bo‘lmagan. O‘ylab topmang. 
Kuyov. Nimaga o‘ylab toparkanman. Men aytganday bo‘l-
gan. Qarasam, bechora qiz shuncha meni kutgan. Qiz bolani yigit 
kishini shuncha kutishi umuman tarixda bo‘lmagan hodisa. Men, 
sabr va qanoatli qiz ekan, - deb o‘ylaganman. Menga indamay 
kutishi yoqqan, ma’qul bo‘lgan. Shu narsaga chidagan, hayotda 
ham hamma narsalarga chidam bilan qaraydi, - deb xayolimdan 
o‘tgan. Rosa kuzatganman. Miq etmay kutyapti. Oldiga kelib, 
o‘zimni tanishtirsam ham, qo‘pollik qilib, “Bor. Tur yo‘qol!”, - 
deb haydab solmagan. Ko‘zlari menga katta-katta bo‘lib ko‘rin-
gan. Ko‘zlarini katta bo‘lib ko‘ringani aslida jahli chiqqanidan 
ekan. Keyin ko‘zlari kichrayib ketdi. 
Ko‘rinib turibdiki, birinchi uchrashuvdagi bir xil voqea 
tasnifi ikki odamda turlichadir. Har bir odam o‘ziga xos narsa-
larni, o‘zining xotirasida qolgan narsalarnigina gapirmoqda. 
Ikkala odam ham gap aynan birinchi uchrashuv haqida ketayot-
ganligini anglashadi. Ammo mana shu birinchi uchrashuv qanday 
o‘tganligi borasida fikrlar boshqa-boshqadir. 
Odamlarning idrok qilish qobiliyati turlichadir. Insonning 
idroki, ya’ni uning narsalarga qarab ularni anglashi ko‘p obyektiv 
va subyektiv faktorlarga bog‘liq bo‘ladi. Tajriba, ma’naviy qadri-
yatlar, his-tuyg‘ular, psixologiya, shaxs tafakkuri, ular ehtiyojlari 
ana shunday faktorlardandir. Mana shu idrok qilishdagi farqlar 
konfliktga olib kelishi mumkin. Ko‘pchiligimiz hayotimiz davo-
mida o‘zimizni ba’zi an’anaviy va jamiyat tomonidan qabul 
qilingan talablar asosida chegaralashga harakat qilamiz. Konflikt 
yechimida ana shunday chegara «g‘olib-mag‘lub» strategik usuli-
ga teng keladi. “G‘olib-Mag‘lub” holati bizning ongimizga 

163 
o‘rnashib qolgan noto‘g‘ritamoyildir. Ya’ni ziddiyatga kirayot-
ganda biz “G‘olib-G‘olib” strategiyasi mavjudligini bilmasak, 
undan bexabar bo‘lsak, bizning ongimizda mavjud stereotip 
ishlay boshlaydi, bu stereotip esa – men, albatta, g‘olib chiqishim 
kerak, opponentimga keskin “qarshilik” ko‘rsatishim kerak, 
degan noto‘g‘ri tafakkurga asoslangan bo‘ladi. Buning mazmuni 
shundaki, konflikt yechimini qidirganda biz faqat shu chegara 
doirasida fikr yuritib, yangi usullarga yo‘l bermaymiz. Shu bois, 
konflikt yechimida «G‘olib-G‘olib» strategiyasiga yetishish 
uchun yangicha qarash, ijodiy yondoshish, har turli variantlarni 
ko‘rib chiqish talab qilinadi. Bu maqsadga yetishish uchun esa 
biz o‘z dunyoqarashimizni o‘zgartirishimiz lozim. Shu bois, biz 
“G‘olib-G‘olib” strategiyasi uchun quyidagi tamoyillarni sizlarga 
tavsiya etamiz. 
“G‘olib-G‘olib” strategiyasiga amal qilish uchun qanday 
harakatlar qilmok kerak? 
Birinchi qadam: opponentingiz nimani istaydi va nima uchun 
aynan shuni istaydi, bilib oling. 
Ikkipchi qidam: sizning va opponentingizning fikridagi 
qarama-qarshilikda ba’zi bir umumiy tomonlar, ularni o‘xshash 
qilib turgan nuqtalar mavjudmi, shuni aniqlang. 
Uchinchi qadam: sizning va opponentingizning muammoga 
qaratilgan yechim variantlari qanday, aniqlang. 
To‘rtinchi qadam: konflikt muhokamasini hamkorlikda 
amalga oshiring. Siz o‘zingizcha, opponentingiz o‘zicha variant-
larni o‘ylasa, orangizda yana uzilish bo‘ladi. Jarayon birgalikda 
harakat qilish asosida tashkil qilinsa, orada ishonch va hamkorlik 
yuzaga keladi. Siz esa o‘z opponentingizga qarshi tomon sifatida 
emas, balki hamkor sifatida qarayotganligingizni ko‘rsating. 
Hamkorlik yo‘li har doim birga say’-harakat qilish yo‘li bo‘lib, 
tomonlar munosabatini yaqinlashtirishga yordam beradi. 
Konflikt jarayonida tomonlar muzokarasini tashkil qilganda, 
o‘z so‘zingizni quyidagi jumlalar bilan boshlashingiz yaxshi 
natija beradi: “Men ikkalamiz uchun ham adolatli yechim topish 
tarafdoriman”, “Keling, qaraylikchi, ikkalamizni ham qoniqtira-

164 
digan, ikkalamiz uchun ham muhim bo‘la oladigan yo‘l bormi-
kan”, “Men bu yerga ikkalamizga muhim bo‘lgan muammoni 
yechishga keldim, faqat o‘zimning muammoyim emas, sizning 
muammoyingiz ham o‘z yechimini topishi tarafdoriman”. 
Undan so‘ng, ikkala tomon uchun muhim bo‘lgan muam-
moning ichki mohiyatini anglashga, uni chegaralab olishga 
yo‘naltirilgan savollar bering. Masalan, “Nima uchun sizga 
aynan bu qaror eng yaxshi yo‘l deb ko‘rinyapti?”, “Nima uchun 
siz aynan shuni taklif etyapsiz?”, “Shu holatda siz uchun muhim 
bo‘lgan narsalar nimada”, “Masalan, siz aytgan gap hal bo‘ldi, 
deylik, keyinchi?”. Bu savollar bilan siz o‘z opponentingizning 
fikrlash jarayoniga, ya’ni uning maqsadlariga aniqroq kirib 
borasiz. Uni tushunishingiz osonlashadi. Uning maqsadlari sizga 
oydinlashadi. Siz opponentingizdan axborot ola boshlaysiz. Bu 
axborotlar esa hamkorlikda masala yechimini topishga ko‘mak-
lashadi. Birovni eshitmasdan, anglamasdan turib, konfliktni 
yechib bo‘lmaydi. Shu bilan birga, oradagi o‘rnatilgan hamkorlik 
faoliyatidan ham siz foydalanib qolasiz. O‘rni kelganda o‘zin-
gizni qiziqtirgan o‘rinlarni ham ta’kidlashga imkon yaratiladi. 
“G‘olib-g‘olib” yo‘nalishi uchun tavsiyalar: barcha ishtirokchilar 
maqsad va manfaatlarini belgilang; ularni qoniqtirishga say’-
harakat qiling; 
boshqalar qadriyatlari va manfaatlarini o‘zingiznikidek qabul 
qilishga urinib koring; 
obyektiv bo‘lishga harakat qiling, muammoga shaxsdan 
ajragan holda munosabat bildiring; 
muammoga ijodiy yondashing, nooriginal qarorlar topishga 
urining; muammoga beshavqat bo‘ling, odamlarni avaylang, 
ularga shafqatli bo‘ling. 
Aslida, konfliktning kelib chiqish shart-sharoitlari, faol 
yashash ko‘nikmalarini talab etadi. Agar siz konflikt sharoitida 
odatdagi stereotiplar asosida fikr yuritsangiz, demak, sizning 
tafakkuringizda uning yechimiga qaratilgan ilmiy-nazariy va 
zamonaviy bilimlar tarbiyalanmagan. Kop hollarda shunday 
bo‘ladi, chunki konfliktologiya yangi rivojlanib, o‘sib va kenga-

165 
yib borayotgan sohalardan biri hisoblanadi. Konfliktga muno-
sabat masalasida ko‘pchilik ongiga o‘rnashib qolgan qat’iy, 
ammo noto‘g‘ri, amaliy bo‘lmagan usullarni qo‘llaydi. 
Konflikt bilan to‘qnashganda ko‘pchilik quyidagi stereotiplar 
asosida harakat qiladi: 
Konfliktdan qochish. Agar siz konfliktdan qochish stereo-
tipini tanlashga moyillik ko‘rsatsangiz, siz o‘zingizda uning 
keyingi rivojiga faol ta’sir ko‘rsatish, uning yechimini o‘zingiz 
uchun qulay va zarur maqsadlarda hal etish imkoniyatini boy 
bergan bo‘lasiz. Ammo ba’zan konfliktdan qochish jismoniy 
to‘qnashuv, zo‘ravonlik va kuch ishlatishning oldini olgan 
bo‘ladi. Konfliktli vaziyatdan qochish agar mana shu konflikt 
aynan sizning shaxsiy manfaatlaringizga qarshi qaratilmagan 
bo‘lsa, o‘ylangan va to‘g‘ri tashlangan qadamlardan bo‘lishi 
mumkin. Bu holda uning har qanday yechimi – sizning hayo-
tingizga ta’sir o‘tkazmaydi. Ammo, konfliktdan qochib, siz o‘z 
do‘stlaringiz va yaqinlaringizga ko‘mak berishdan voz kechgan 
bo‘lasiz. Ba’zi hollarda konfliktdan qochish taktikasi ataylab o‘z 
opponentini jazolash, uning “aqlini” kiritib qo‘yish, “qani nima 
ham qila olardi?” qabilida ish tutish maqsadlari asosida qilingan 
bo‘ladi. Bunday hol, sizning inson sifatida odamlar tomonidan 
ijobiy qabul qilinishingiz uchun hech ham yordam bermaydi va 
muhimi, oralaringizdagi ziddiyatni yechib ham bermaydi. Bu hol 
o‘z oppnentizgizni konfliktga bo‘lgan munosabatini ham 
oydinlashtirmaydi, balki murakkablashtiradi. Quyidagi amallar 
sizning konfliktdan qochish taktikasini qo‘llayotgan ekanligin-
gizni anglatadi:
ataylab ko‘rsatib, jahl bilan boshqa joyga ketish; 
bo‘lganligini ko‘rsatib, boshqa uyga chiqib ketish; 
“yashiringan”, uzoq vaqt davomida his qilingan qahr va 
g‘azab; depressiya; 
o‘z opponentini ochiqchasiga tan olmaslik (ignorirovaniye); 
odamlar orqasidan mazax qilish va gapirish; yaqinlaringiz bilan 
faqat ish yuzasidan gaplashish; indifferent munosabat; 

166 
urishib qolgan tomon bilan, umuman, na do‘stona, na qarin-
doshlik, na ish yuzasidan muomala qilmaslik, munosabatlarni 
batamom uzish. 

Download 3 Mb.