Yakka tartibdagi mehnat bola mazkur mehnat jarayoniga qiziqish
bildirib, uni xatosiz bajarishni o ‘rganishga intilganda,
uning
tashabbuskori b o ‘lib maydonga chiqqanda yuz beradi. Masalan,
5 yoshli qizaloq tarbiyachidan o‘zini ertaga navbatchi qilib tayinla-
shini so‘rab murojaat qiladi: «Men qoshiqlami taxlashni o‘rganib
olaman. Bugun yanglishib, ularni noto‘g‘ri taxladim. Ertaga, al-
batta, ularni to ‘g‘ri joylashtiraman». Bu o‘rinda mehnatga rahbarlik
qilish hali o‘zlashtirib olinmagan mehnat usullarini shakllanti
rishga qaratiladi. Ko‘p hollarda tarbiyachi maslahat berishdan,
o‘z-o‘zini
nazorat qilish, mehnat usullarini eslatishdan foydala-
nadi. Katta guruhlardagi yakka tartibdagi mehnat u yoki bu meh
nat jarayonlariga qiziqishning shakllanish ko‘rsatkichi bo‘lib qo-
ladi. Bolalar jonivorlami parvarish qiladilar, o‘yinchoqlar yasay-
dilar, biror narsa tikadilar. Umuman o‘z tashabbuslari bilan o‘z-
lari uchun qiziqarli bo‘lgan mehnat turlari bilan shug‘ullanadilar.
B olalam ing jam oa b o ‘lib mehnat qilishini
m aktabgacha
yoshdayoq kuzatish mumkin. Jamoa mehnatiga quyidagilar xos-
dir: umumiy maqsad, ishlovchilar o‘rtasida
mehnat taqsimoti,
mehnatning jamoa natijasi, mehnat ishtirokchilarining umumiy
mas’uliyati, ularning bir-biriga bog‘liqligi. Jamoa mehnatining eng
oddiy turi umumiy m ehnat b o ‘lib,
u bolalarni ikki jihatdan
birlashtirish bilan ajralib turadi, u ham bo‘lsa umumiy maqsad va
mehnatning umumiy natijasidir. M ehnat jarayoni xuddi yakka
tartibdagi kabi kechadi. Masalan, har bir bola bir tup o‘simlik
barglarini artadi, umumiy yakunda esa hamma o‘simliklar toza
bo‘ladi. Natijalami yagona mehnat natijasi qilib umumlashtirish
har kimga o‘zining ishi jamoa qilgan ishiga bog‘liqligini tushunish
imkonini beradi. Biroq bolalar tegishli mehnat jarayonini o‘rganib
olganlaridan keyin umumiy mehnatni joriy qilish mumkin.
Umumiy mehnat tarbiyachining umumiy maqsadni qo‘yi-
shidan, umumiy
ish hajmini belgilashidan, nima uchun mehnat
bolalar guruhi tomonidan bajarilishi mumkinligini tushuntiri-
shidan boshlanadi: «Bizning ishimiz ko‘p, qo‘g‘irchoqning hamma
idishlarini yuvishimiz kerak.
Har kim bittadan buyumni yuvsa,
hamma idishlar toza bo‘ladi».
So‘ngra bolalar o‘z ish o‘rinlarini mustaqil tashkil etadilar:
zarur mehnat jihozlarini tanlab oladilar, ularni qulay qilib joy-
lashtiradilar. Shundan keyin mehnatga
kirishish uchun ruxsat
so‘raydilar. M ehnat jarayonida tarbiyachi bolalam ing ishini
nazorat qiladi, qo‘shni jamoadagilar diqqatini natijaning sifatiga
102
qaratadi. Agar kerak bo‘lsa, ulardan maslahat so‘raydi. M ehnatni
tez uddalagan bolalarga yana bitta buyumni yuvishni taklif etish
mumkin.
