Personalni boshqarish oraliq nazorat savollar: " Persanalni boshqarish" fanining korxonani boshqarishdagi tutgan o`rni

Ikki yoqlama hisob tizimi to’lov kelishuvida ishtirok etuvchi mamlakatlarning markaziy banklarida 
kliring hisob-kitobini amalga oshirish uchun maxsus hisob-raqamlari ochilishini nazarda tutadi. 
Yagona hisob tizimi barcha hisob-kitoblarni amlaga oshirish uchun mamlakatlardan biridagi bankda 
(yoki bir nechta bankda) maxsus hisob raqami (yoki hisob raqamlari) ochilishini nazarda tutadi. Ikki 
yoqlama hisob tizimi ko’proq qo’llanadi. Kliring kelishuvlari eksportchi firmalar bilan barcha hisob 
kitoblarni faqat milliy vallyutada amalga oshirishga imkon beradi (eksportchi yetkazib berilgan tovar 
uchun to’lovni kliring hisob-kitoblarini bajaruvchi bankdan milliy valyutada oldai, importchi esa shu 
bankka kliring bo’yicha olingan tovarlar uchun to’lovni milliy valyutada to’laydi). Kliring 
kelishuvlarining asosiy kamchiligi kliring bo’yicha eksportdan olingan mablag’lar faqatgina tovar 
eksport qilingan mamlakat hududida tovar sotib olish mumkinligida namoyon bo’ladi. 
Agentlik kelishuvlari Agentlik kelishuvi bu huquqiy yoki jismoniy shaxs (agent) bilan tuziluvchi 
shartnoma turi bo’lib, odatda yozma shaklda tuziladi. Xalqaro agentning o’ziga xos jihati shundaki, 
u o’z faoliyatini printsipal nomidan va uning hisobiga (printsipal deb nomlanuvchi bir tomonning 
savdo yoki tijorat agenti deb nomlanuvchi ikkinchi tomonga beruvchi topshirig’i) amalga oshiradi. 
Uning roli printsipal tomonidan yuklatilgan majburiyat doirasida oldi-sotdi bitimining amalga 
oshirilishiga ko’maklashishdan iborat. 
Oddiy agentlik to’g’risidagi kelishuv printsipalga belgilangan hududda agentlik kelishuvi predmeti 
bo’lgan tovarlarni mustaqil ravishda yoki boshqa firmalarni jalb qilgan holda sotish yoki sotib olish 
huquqini beradi. 
Agentning monopol huquqi to’g’risidagi kelishuv printsipalni belgilangan hududda agentlik kelishuvi 
predmeti bo’lgan tovarlarni mustaqil ravishda yoki boshqa firmalarni jalb qilgan holda sotish yoki 
sotib olish huquqidan mahrum qiladi. 
Ustunlik huquqi (o’ng qo’l huquqi) to’g’risidagi kelishuv printsipal ziimasiga birinchi navbatda 
agentlik kelishuvi predmeti hisoblangan tovarni agentga taqdim etish majburiyatini yuklaydi, agent 
mazkur tovar partiyasi bilan ishlashni rad etgandan so’nggina printsipal bu tovarni belgilangan 
hududda mustaqil ravishda yoki boshqa firmalarni jalb qilgan holda sotish yoki sotib olish huquqiga 
ega bo’ladi. Shu bilan bir paytda xorijiy firma vakili hisoblangan agent eksportchi manfaatlari yo’lida 
quyidagi funktsiyalardan har birini bajarishi lozim bo’ladi: 
agent joylashgan mamlakatda mijozlardan buyurtma olish; 
potentsial mijozlar uchun narx kotirovkasini amalga oshirish va mijozlarning boshqa talablarini 
bajarish; 
eksportchining mahsulotlarini reklama qilish va bozorga kiritish bilan shug’ullanish; 
eksportchini mahalliy bozor, narx va shu kabilar to’g’risidagi ma’lumotlardan xabardor qilib borish; 
mijozlarning shikoyatlari bilan shug’ullanish. 
Lizing bitimlari. Xalqaro lizing bu turli mamlakatlar korxona va tashkilotlari tomonidan tuziluvchi 
ijara shartnomasidir. U lizing firmasi va ijarachi yoki lizing firmasi va ta’minlovchi (ijaraga 
beriluvchi mulk egasi) turli mamlakatlarda joylashganligi bilan tavsiflanadi. Xalqaro lizing eksport 
va import lizing turlariga taqsimlanadi. 
Eksport lizing – bunda lizing firmasi asbob-uskuna, mashina va maydonlarni milliy firmadan sotib 
oladi so’ngra uni chet ellik ijarachiga beradi. 
Import lizing – bunda lizing firmasi asbob-uskuna, mashina va maydonlarni chet ellik firmadan sotib 
oladi so’ngra uni o’z mamlakatidagi ijarachiga beradi. 
Amalda xalqaro moliyaviy lizing va tezkor lizing kengroq tarqalgan. 
Xalqaro tezkor lizing qisqa muddatli kelishuv bo’lib, lizing predmeti amortizatsiyasi bir nechta 
ketma-ketlikdagi iste’molchilarning to’lovlari hisobiga amalga oshirilishiga asoslanadi. Mazkur 
lizing shakli reyting deb ham ataladi hamda mashina va asbob-uskunalarni reyting jamiyati 
tomonidan ijarachining sotib olish huquisiz qisqa muddatli ijaraga berishini ifodalaydi. Bunda reyting 
jamiyati asbob-uskunalarni ta’mirlash bo’yicha barcha xarajatlarni to’laydi va buni lizingga nisbatan 
yuqoriroq ijara stavkalari hisobiga qoplaydi. 

Xalqaro moliyaviy lizing xalqaro tezkor lizingdan farq qiladi. Unda ijaraga beruvchi (lizing 
kompaniyasi) aktivlarga kiritilgan kapital qo’yilmalarni yagona ijarachidan qoniqarli foyda olish 
hisobiga to’liq qoplanishiga harakat qiladi. Shu sababli lizing davri ushbu aktivning xizmat qilish 
muddatining asosiy qismini qoplaydi, ijarachi esa texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlashni o’z 
zimmasiga olladi. 
5. TURLI MAMLAKATLARDA MONOPOLIYAGA MUNOSABAT VA CHEKLANGAN 
SAVDO AMALIYOTI 
Eksport va import sohasiga tegishli hukumat qarorlari (cheklovlari) xalqaro savdoga jiddiy to’siq 
bo’lishi mumkin. Quyidagi qaror va cheklovlarni ajratib ko’rsatish mumkin: 
valyutani tartibga solish bo’yicha qarorlar; 
eksportni litsenziyalash; 
importni litsenziyalash; 
savdo embargosi, ya’ni ba’zi tovarlarni mamlakatdan eksport qilish taqiqlanishi mumkin; biroq ba’zi 
tovarlarni import qilishning taqiqlanishi (chunki bir xil mahsulot ishlab chiqaruvchi mahalliy va 
xorijiy kompaniyalar raqobatchi hisoblanadi) yoki ba’zi mamlakatlardan siyosiy sabablarga ko’ra 
tovarlar importining cheklanishi haqiqatga yaqinroq; 
import kvotalari — bu holatda mamlakat ayrim mamlakatlardan keltiriluvchi ba’zi bir tovarlar 
miqdori har oy yoki yil davomida cheklab qo’yiladi; 
mamlakat hududida sotilayotgan barcha tovarlar sifati, o’ziga xos xususiyatlari va xavfsizlik 
standartlariga oid qonun hujjatlari, sog’liqni saqlash va gigienaga (ayniqsa, oziq-ovqat 
mahsulotlariga) oid qonun hujjatlari standartlari; patentlar va savdo markalari, tovarlar o’rovi va unda 
keltirilgan ma’lumotlar hajmi (masalan, ba’zi bir konservalangan oziq-ovqat va ichimliklarda sog’liq 
uchun xavf to’g’risidagi ma’lumotlar); import qilinuvchi tovarlar uchun bojxona kliringida zarur 
bo’lgan hujjatlar (bojxona kliringida ushlanib qolish xalqaro savdoda qiyinchiliklar tug’dirishi 
mumkin) ga tegishli hukumat qarorlari. 

Download 1,04 Mb.