Gemartrozlar — bu qon quyilishlar yoki bo‘g‘imlardagi gematoma. Periferik
limfatik tugunlar jiddiy kattalashganda ularni vizual ravishda aniqlash imkoni
bo‘ladi (leykoz alomati; limfogranulematoz; – qorin chiqishi jigar va qorataloq
kattalshuvi alomati bo‘lishi mumkin. Palpatsiya Qon kasalliklarida jigar, qorataloq,
limfatik tugunlar (periferik va abdominal)ni palpatsiya qilish tashxis ahamiyatiga
ega. Palpatsiya usuli:
1) qorataloq – bemor chalqancha, gorizontol holatda joylashgan. U o‘ng
qo‘lini boshi tagiga qo‘yib yoki tana bo‘ylab joylashtiradi, bukilgan chap qo‘lini
esa ko‘krak qafasiga qo‘yadi yoki uni ham boshi tagiga joylashtiradi. Bunda o‘ng
oyoq bo‘sh holda erkin cho‘zilgan holatda bo‘lishi shart, chapi esa tos-son va tizza
bo‘g‘imlarida bukilgan bo‘lib, bu holat old qorin bo‘shlig‘i mushaklarini maksimal
daradajada bo‘shashtiradi. Shifokor bolaning o‘ng tomonida joylashib, chap qo‘lini
7–10 qovurg‘alar sohasida chap qo‘ltiq tagi mushaklari ustida joylashtiradi, qorin
terisi ustida joylashgan o‘ng qo‘li bilan chap qovurg‘a tagi o‘rtasidan taxminan
to‘g‘ri burchak ostida salgina bukilgan barmoqlarini yo‘naltirib, pastdan (taxminan
chap qovurg‘a yoyi tagidan 3–4 sm pastroqdan boshlab) tepaga qaratib, ichkaridan
tashqariga qorataloqning pastki qutbini qidirgan holda palpatsiya qilinadi. Agar
bemor palpatsiya vaqtida nafas olsa, bu qorataloqni ozgina tushiradi va palpator
ma’lumotlarning ancha obyektiv bo‘lishiga imkon beradi. Bemorning chalqancha
yotgan holatda palpatsiya qilish kerakli natija bermasa, ayrim hollarda bemorni
o‘ng tomonga yonboshlatib, xuddi shu usulni bajarib, ko‘zlangan natijaga erishish
mumkin. Normal holatda qorataloq palpatsiya qilinmaydi,, chunki uning cheti
qovurg‘a yoyidan 3–4 sm balandroq joylashgan bo‘ladi (ayrim hollarda astenik
bolalarda palpatsiya o‘tkazilishi mumkin).
Agar palpatsiya davomida qorataloq sezilsa, unda quyidagilarni aniqlash
kerak:
• qorataloq qutbining quyi chekkasi chap qovurg‘a yoyidan necha santimetr
pastroqda joylashganligi, ma’lum bo‘lganidek, normal holatda chiqib turmaydi;
• qutbning shakli normal holatda dumaloqlashgan: qorataloq me’yoridan
kattalashib ketgan bo‘lsa, palpatsiya paytida uning cheti tishsimonligi aniqlanadi,
bu esa uning anatomik tuzilishiga mos keladi;
• konsistensiya — normal holatda yumshoq: qorataloq qon kasalliklari va
portal gipertenziyada tig‘iz bo‘lib qoladi;
• yuzasining holati – normal holatda silliq, qon quyilganda bunday holat
kuzatilmaydi;
• og‘riq sezuvchanligi – normal holatda og‘riqsiz: og‘riq sezuvchanligi ham
qon quyilishi oqibati, shuningdek, qorataloqda qonning turib qolishi;
• harakatchanligi – normal holatda harakatsiz;
2) periferik limfatik tugunlar: Palpatsiya ikki qo‘lning ko‘rsatkich va o‘rta
barmoqlari yordamida simmetrik holda bajariladi, bunda palpatsiya qilinayotgan
tugunlarni suyak yoki mushak to‘qimalariga siqishga harakat qilinib, teri osti
biriktiruvchi to‘qimalarida joylashgan limfatik tugunlar paypaslanadi. Palpatsiya
quyidagi tartibda bajariladi: ensa, quloq orqasi – so‘rg‘ichsimon o‘simta, jag‘ tagi
– quyi jag‘ning burchagi osti, iyak tagi, old bo‘yin sohasi – ko‘krak suyagi-
o‘mrov, so‘rg‘ichsimon mushaklarning old chekkasi bo‘ylab, bo‘yin orqasi –
ko‘krak suyagi-o‘mrov, so‘rg‘ichsimon mushaklarning orqasida, o‘mrov tepasi –
o‘mrov tepasidagi chuqurchalarda, o‘mrov tagi – o‘mrov tagi chuqurchalarida,
qo‘ltiq tagi – qo‘ltiq tagi chuqurchalari, tirsaklardagi – tirsakning ikki boshli
mushaklari tarnovchalarida va teparoqda, torakal katta ko‘krak mushagining pastki
chetida, chov qismi – chchov qismi sohasida, tizza tagida – tizzaning bukilish
joylarida. Iyak osti limfatik tugunlari barmoqlarning orqadan oldinga qaratilgan
ehtiyotkorona harakati bilan iyak osti sohasi o‘rta chizig‘i atrofida
paypaslanadi.Qo‘ltiq osti limfatik tugunlarini tekshirish paytida shifokorning
qo‘llari qovurg‘alarga perpendikulyar holatda joylashadi. Barmoqlar qo‘ltiq osti
chuqurchalariga chuqur kiritiladi. Yumshoq to‘qimalar qovurg‘alarga siqilgan
holda barmoqlar ko‘krak qafasi pastki tomoniga yo‘naladi. Tirsak tugunlari
quyidagi tarzda palpatsiya qilinadi: bemorning qarama-qarshi qo‘li bilagining
pastki uchdan bir qismini ushlab, uning qo‘lini tirsak bo‘g‘imidan bukiladi va
keyin shifokor boshqa qo‘lining (bemorning tekshirilayotgan qo‘li bilan bir xil
qo‘li) ko‘rsatkich va o‘rta barmoqlari bilan bo‘ylama sirg‘aluvchi harakatlar bilan
sulcus bicipitalis lateralis et medialis tirsak darajasi va biroz yuqoriroqda
paypaslanadi. Agar limfatik tugunlar palpatsiya qilinsa, unda quyidagilarni
aniqlash lozim: − miqdori (ko‘p, kam, kamdan-kam uchraydigan); − kattaligi; −
konsistensiyasi (yumshoq,elastik, tig‘iz); − harakatchanligi; − atrofidagi tugunlarga
munosabati (tugunlar bir-biridan ajralgan yoki paketlarga jipslashgan); − atrofidagi
to‘qimalarga,teriga va teri osti biriktiruvchi to‘qimalariga munosabati (jipslashgan
yoki jipslashmagan); − palpatsiya paytidagi sezuvchanligi (og‘riq sezuvchan yoki
og‘riq sezmaydi). Periferik limfatik tugunlarni tekshirish paytida quyidagi
holatlarni tavsiflash lozim
3. abdominal limfatik tugunlar Perkussiya 1. Qorataloq perkussiyasi: –
gorizontal holatda joylashgan barmoq-plessimetr yordamida taxminan V–VI
qovurg‘alardan tepadan pastga qaratib, aniq o‘pka shovqinidan bo‘g‘iqlashguncha
(nuqta barmoq-plessimetr ustiga quyiladi – normal holatda uning tepa chekkasi IX
qovurg‘a ustida joylashadi) perkussiya o‘tkaziladi. Keyinchalik pastdan – bel
darajasidan yuqoriga perkussiya qilinadi, bunda quti ichidagi shovqindan to
bo‘g‘iqlashguncha (nuqta barmoq-plessimetr ostiga quyiladi – normal holatda
uning pastki chekkasi XI qovurg‘a ustida joylashadi). Nuqtalar orasidagi masofa –
qorataloqning tepa va pastki chetlari – uning ko‘ndalang hajmi; – shundan so‘ng,
taxminan qorataloqning ko‘ndalang chizig‘i o‘rtasi darajasida (ko‘p holatlarda X
qovurg‘a bo‘ylab) uning uzunligi aniqlanadi. Orqadan barmoq-plessimetr
qovurg‘aga perpendikulyar holatda joylashgan bo‘lib, lateral yo‘nalish bo‘ylab
harakatlanadi (orqa qo‘ltiq va kurak oralig‘i chiziqlari chapidagi joydan boshlab)
aniq o‘pka shovqinidan to bo‘g‘iq tovushgacha (nuqta aniq o‘pka tovushi chiqish
tomoniga qo‘yiladi). Oldidan, qovurg‘a yoyi cheti boshlanish qismidan qorin
to‘g‘ri mushagining tashqi chap tomoni bo‘ylab parallel ravishda joylashgan
barmoq-plessimetr ham bo‘g‘iqlashguncha lateral yo‘nalishda harakatlanadi (nuqta
barmoq-plessimetr ichki tomonidan qo‘yiladi). Olingan nuqtalar orasidagi masofa
qorataloq uzunligining hajmiga teng bo‘ladi. Qorataloqning o‘rtacha hajmi
(ko‘ndalang x uzunlik) 3x4 – 5x6 sm. 2. To‘qnuqsonish ko‘rinishidagi bevosita
perkussiya paytida aniqlangan og‘riq sezuvchanlik. 3. Barmoq falangasi bilan
naysmion suyaklar va ko‘krak suyagini palpatsiya qilish – suyak ko‘migining
haddan ortiq qon bilan to‘lganligi alomati.
4. Ko‘krak qafsining limfatik tugunlarini tekshirish paytida quyidagi
simptomlar aniqlanadi: Korani simptomi bevosita perkussiya yordamida aniqlanadi
(odatda uchinchi barmoq bilan), ya’ni quyidan yuqoriga VII–VIII ko‘krak umurtqa
suyaklaridan ostit o‘smalari bo‘ylab. Bu jarayonda:
• sog‘lom go‘daklarda II ko‘krak umurtqa suyagi darajasida perkutor
shovqinning bo‘g‘iqlashishi paydo bo‘ladi;
• katta yoshdagi bolada bo‘g‘iqlik IV ko‘krak umurtqa suyagi darajasida
eshitiladi. Agar bo‘g‘iqlik aytib o‘tilgan umurtqa suyaklaridan pastroqda paydo
bo‘lsa – demak, Korani simptomi mavjud. Bu esa paratraxeal va bifurkatsion
limfatik tugunlar jarohatlanganidan dalolat beradi. Arkavin simptomi. Agar
perkussiya paytida old qo‘ltiq chiziqlari bo‘ylab pastdan tepaga – qo‘ltiqdagi
chuqurchalar tomon qisqarish kuzatilmasa – simptom salbiy. Bo‘g‘iq shovqinning
paydo bo‘lishi – simptom borligi tasdig‘i – bu esa bronxopulmonal tugunlar
kattalashuvi alomati. Filosofov kosachasi simptomi I va II qovurg‘alar oralig‘ining
ikki tomoni tashqarisidan ichkariga – ko‘krak suyagi yo‘nalishiga qarab,
barmoqplessimetrni unga parallel ravishda joylashtirib, baland to‘qnuqsonish
yordamida aniqlanadi. Normal holatda bo‘g‘iqlik ko‘krak suyagi ustida aniqlanadi
– bu mazkur simptom yo‘qligidan dalolat beradi. Agar bo‘g‘iqlik ko‘krak suyagi
chetlariga yetguncha paydo bo‘lsa (old muhitida joylashgan limfatik tugunlar
jarohati mavjud). simptom borligi tasdiqlanadi.
| 