Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

O‘QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI 
Ta’lim shakli 
Ish bosqichlari 
va vaqti 
Faoliyat mazmuni 
O‘qituvchining 
O‘quvchi- 
ning 
O‘quv 
mashg‘ulo- 
tiga kirish 
(5 daqiqa) 
Tashkiliy qism: 
O‘quvchilarni mashg‘ulotga tayyorgarligi va 
davomatini tekshirish 
Mashg‘ulotga 
tayyorlanadi 
2. Asosiy 
bosqich 
(65 daqiqa) 
Tayanch bilimlarni faollashtirish 
3. Yangi fan bo‘yicha o‘quvchilarning tushunchalarini aniqlash 
uchun o‘quvchilarga savollar beriladi, ularni baholaydi (1-
ilova) 
Maqsad va vazifalarni belgilanishi 
2. Mashg‘ulotning nomi, rejasi, maqsad va o‘qitish 
natijalari bilan tanishtiriladi; 
3. Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan 
tanishtiriladi; 
4. O‘quv ishlarida o‘quvchilarni baholash mezoni va 
ko‘rsatkichlari bilan tanishtiradi (2-ilova); 
Ta’lim oluvchining bilimlarini faollashtirish 
5. Tezkor so‘rov, savol-javob, aqliy hujum texnikalari 
orqali bilimlarni faollashtiradi; 
Yangi o‘quv metodlari bayoni: 
6. Nazariy mashg‘ulotlarning rejasi va tuzilishiga 
muofiq, o‘qitish jarayonini tashkil etish bo‘yicha 
xarakatlar tartibini bayon etadi. 
7. Mavzu bo‘yicha PowerPoint tartibida namoish va 
sharxlar bilan mavzu bo‘yicha asosiy nazariy 
holatlarni bayon qiladi 
Yangi o‘quv materialini mustahkamlash 
8. Mustahkamlash uchun savollar beriladi. 
Savollarga 
javob 
beradilar 
Yozib 
oladilar 
Guruhlarga 
bO‘linadilar. 
Javob 
beradilar 
Diqqat 
qiladilar 
Guruhlarda 
ishlaydilar 
Fikr 
almashadilar 
3. 
Yakuniy 
bosqich 
(10 daqiqa) 
Mashg‘ulot yakuni: 
5. O‘tilgan mavzu umumlashtiriladi, faol ishtirok etgan 
o‘quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi va 
rag‘batlantiradi; 
Uyga vazifa berilishi: 
6. Kelgusi mashg‘ulotga vazifa va uni bajarish yuzasidan 
yo‘riqnoma beriladi 
O‘z- O‘zini 
O‘zaro 
baholashni 
O‘tkazadilar. 
Topshiriqni 
yozadilar 
Maxsus fan o‘qituvchisi: 
Mamaradjabova Xurshida 

1-ilova 
O‘tilgan mavzularni takrorlash: 
O‘tgan dars yuzasidan tezkor savol-javob metodidan foydalanib savol- javob 
o‘tkaziladi. 
1 Sarguzasht qidiruvchilar deb kimlarga aytiladi? 2 
G‘oyaviy xakerlar deb kimlarga aytiladi? 
3 Xakerlar-’rofessionallarlar deb kimlarga aytiladi? 4 
Ishonchsiz xodimlar deb kimlarga aytiladi? 
5 Tizimdan ruxsatsiz foydalanish nima? 
2-ilova 
Baholash mezoni Joriy 
baholash mezonlari 
A’lo bahoga: 

bajargan ishining nazariy va amaliy ahamiyatini, maqsadi va vazifasini 
atroflicha tushungan bO‘lsa; 

vazifani mustaqil ijodiy yondashib bajara olsa; 

chizgan xaritalarining mazmunini tushunsa, tO‘g‘ri bayon qilib bersa; 

voqea-hodisalar tafsilotlarini, chegaralarini buzmay tO‘g‘ri tasvirlasa; 

ishni belgilangan muddatda va puxta tayyorlab topshirsa. 
Yaxshi bahoga: 

bajargan ishining nazariy va amaliy ahamiyatini. maqsadi va vazifasini 
tushungan bulsa; 

vazifani mustaqil bajara olsa; 

chizgan xaritalarining mazmunshsh tushunsa, tO‘g‘ri bayon qilib bersa; 

voqea-hodisalar tafsilotlarini, chegaralarini buzmay tO‘g‘ri tasvirlasa; 

ishni belgilangan muddatda topshirsa. 
O‘rta bahoga: 

bajargan ishining nazariy 
va amaliy ahamiyatini, maqsadi va 
vazifasi haqida umumiy tasavvurga ega bO‘lsa; 

vazifani mustaqil bajara olmay, ayrim yordamga muhtoj bO‘lsa; 

xaritalarni mazmunan tO‘g‘ri chizgan va tushungan, ammo bayonida 
qiynalsa; 

voqea-hodisalar tafsilotlarini, chegaralarini buzib tasvirlasa; 


ishda 
ayrim 
kamchiliklar bO‘lsa va belgilangan 
muddatda 
topshirilmasa. 
Qoniqarsiz bahoga: 

ishni bajarmagan yoki nazariy va amaliy ahamiyatini tushunmagan 
bO‘lsa; 

vazifani mustaqil bajara olmasa; 

hisobotni chala va O‘z vaqtida topshirmasa yoki umuman 
topshirmasa. 
Baholash mezoni 
Guruhda ishlashni baholash jadvali 
Guruh 
Javobning 
aniqligi va 
toliqligi (2-5 
ball) 
Taqdim etilgan 
axborot 
yaqqolligi (2-5 
ball) 
Guruhning 
har bir a’zosi 
faolligi (2-5 
ball) 
Umumiy 
ball miqdori 
(2+3+4) 
Baho 
(5/4) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
2 
Har bir guruh mezonlar bo‘yicha ballarni jamlab, boshqa guruhlar chiqishini 
baholaydi. Guruh olgan baho guruhning har bir a’zosi bahosini belgilab boradi: 
5 ball - «a’lo»; 4– «yaxshi»; 3 – «qoniqarli»; 2 ball – 
«qoniqarsiz». 
Dars yakuni O‘qituvchi O‘tgan yangi mavzu bO‘yicha tushunmagan 
savollarga javob beradi,darsni mustahkamlashdagi O‘quvchilar javobini 
muhokama qilib, O‘quvchilar bilimini baholaydi va darsni yakunlaydi. 
Darsga faol ishtirok etgan O‘quvchilarni O‘qituvchi baholaydi 
O‘quvchilar faoliyatini baholash mezonlari 
86-100 % 
5 baho “a`lo” 
71 - 85% 
4 baho “yaxshi” 
55 – 70% 
3 baho «qoniqarli» 

Yangi mavzu bayoni 
№-_3_-MAVZU AXBOROT XAVFSIZLIGINING ASOSIY 
TUSHUNCHALARI VA UNING TASNIFI 
Reja: 
1. Axborotni himoya qilish 
2. Axborotlarni himoyalashning vazifalari 
3. 
Axborot xavfsizligini turkumlash
1 Axborotni himoya qilish 
Axborotning jismoniy butunligini ta’minlash, shu bilan birga axborot 
elеmеntlarining buzilishi, yoki yo‘q qilinishiga yo‘l qo‘ymaslik; 
Axborotning butunligini saqlab qolgan holda, uni elеmеntlarini 
qalbakilashtirishga (o‘zgartirishga) yo‘l qo‘ymaslik; 
Axborotni tеgishli huquqlarga ega bo‘lmagan shaxslar yoki jarayonlar 
orqali tarmoqdan ruxsat etilmagan holda olishga yo‘l quymaslik; 
Egasi tomonidan bеrilayotgan (sotilayotgan) axborot va rеsurslar faqat 
tomonlar o‘rtasida kеlishilgan shartnomalar asosida qo‘llanilishiga ishonish 
kabilar tushuniladi 
2 Axborotlarni himoyalashning vazifalari 
Foydalanuvchanlik - bu ma’lum vaqt oralig‘ida kerakli axborot xizmatini 
olish imkoniyatidir. Butunlik - axborotni aktualliligi bo‘lib, uni yo‘q qilinishidan 
va ruxsat etilmagan o‘zgartirishlardan himoyalanganliligidir. Maxfiylik - bu 
axborotni ruxsat etilmagan murojaatlardan himoyalash. 
3 Axborot xavfsizligini turkumlash 
Axborot xavfsizligi nuqtai nazaridan axborotni quyidagicha turkumlash 
mumkin: 
• maxfiylik — aniq bir axborotga fakat tegishli shaxslar doirasigina kirishi 
mumkinligi, ya’ni foydalanilishi qonuniy xujjatlarga muvofik cheklab qo‘yilib, 
xujjatlashtirilganligi kafolati. Bu bandning buzilishi o‘g‘irlik yoki axborotni 
oshkor qilish, deyiladi; 
• konfidentsiallik — inshonchliligi, tarqatilishi mumkin emasligi, 
maxfiyligi kafolati; 

• yaxlitlik — axborot boshlang‘ich ko‘rinishda ekanligi, ya’ni uni saqlash 
va uzatishda ruxsat etilmagan o‘zgarishlar qilinmaganligi kafolati; bu bandning 
buzilishi axborotni soxtalashtirish deyiladi; 
• autentifikatsiya — axborot zaxirasi egasi deb e’lon qilingan shaxs 
xaqiqatan xam axborotning egasi ekanligiga beriladigan kafolat; bu bandning 
buzilishi xabar muallifini soxtalashtirish deyiladi; 
• apellyatsiya qilishlik — yetarlicha murakkab kategoriya, lekin elektron 
biznesda keng qo‘llaniladi. Kerak bo‘lganda xabarning muallifi kimligini 
isbotlash mumkinligi kafolati. Yukoridagidek, axborot tizimiga nisbatan 
quyidagicha tasnifni keltirish mumkin: 
• ishonchlilik — tizim meyoriy va g‘ayri tabiiy hollarda 
rejalashtirilganidek o‘zini tutishlik kafolati; 
• aniqlilik — xamma buyruqlarni aniq va to‘liq bajarish kafolati; 
• tizimga kirishni nazorat qilish — turli shaxs guruxlari axborot 
manbalariga xar xil kirishga egaligi va bunday kirishga cheklashlar doim 
bajarilishlik kafolati; 
• nazorat qilinishi — istalgan paytda dastur majmuasining xoxlagan 
kismini tulik tekshirish mumkinligi kafolati; 
• identifikatsiyalashni nazorat qilish — Hozir tizimga ulangan mijoz aniq 
O‘zini kim deb atagan bulsa, aniq o‘sha ekanligining kafolati; 
• qasddan buzilishlarga to‘sqinlik — oldindan kelishilgan me’yorlar 
chegarasida qasddan xato kiritilgan ma’lumotlarga nisbatan tizimning oldindan 
kelishilgan xolda o‘zini tutishi 
Axborotni himoyalashning maqsadlari quyidagilardan iborat: 
- axborotning kelishuvsiz chikib ketishi, ugirlanishi, yo‘qotilishi, 
o‘zgartirilishi, soxtalashtirilishlarning oldini olish; 
- shaxs, jamiyat, davlat xavfsizliligiga bulgan xavf – xatarning oldini olish; 
- axborotni yo‘q qilish, o‘zgartirish, soxtalashtirish, nusxa kuchirish, 
tusiklash buyicha ruxsat etilmagan xarakatlarning oldini olish; 
- xujjatlashtirilgan axborotning mikdori sifatida xukukiy tartibini 
ta’minlovchi, axborot zaxirasi va axborot tizimiga xar kanday nokonuniy 
aralashuvlarning kurinishlarining oldini olish; 
- axborot tizimida mavjud bulgan shaxsiy ma’lumotlarning shaxsiy 
maxfiyligini va konfidentsialligini saklovchi fukarolarning konstitutsion 
xukuklarini himoyalash; 
- davlat sirini, konunchilikka mos xujjatlashtirilgan axborotning 
konfidentsialligini saklash; 
- axborot tizimlari, texnologiyalari va ularni ta’minlovchi vositalarni 
yaratish, ishlab chiqish va qO‘llashda sub’ektlarning xuquqlarini ta’minlash. 

Mustahkamlash uchun topshiriqlar 
1 
Axborotni himoya qilish deganda nimani tushunasiz? 
2 
Axborotlarni himoyalashning vazifalari nimalardan iborat? 
3 
Maxfiylik nima? 
4 
Axborotni himoyalashning maqsadlari nimalardan iborat? 
Uyga vazifa 
1 
Axborotning konfidentsialligi nima? 
2 
Axborotning yaxlitliligi 
3 
Axborotning ishonchlilik prinsipi 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. 
Axborot 
texnologiyasi. 
Axborotlarni 
kriptografik 
muxofazasi. 
Ma’lumotlarni shifrlash algoritmi” O‘zbekiston Davlat standarti. O‘zDSt 
1105:2006 
Vizual-didaktir resurslar 

“Tasdiqlayman” 
Ishlab chiqarish ta’limi bo‘yicha 
direktor 
o‘rinbosari: 
S.Ravshanov 
Dars o‘tiladigan guruh 
Mashg‘ulot o‘tkaziladigan sana 
№ 4 -Mavzu: Kompyuter viruslari va virusdan himoyalanish O‘quv 
mashg‘ulotining ta’lim texnologiyasi modeli 

Download 8,39 Mb.