61
mutaxassisligi bo‘yicha diplomga ega bo‘lishi uchun kreditlarni yig‘ib borishi lozim.
To‘plangan kredit talabaga butun umr davomida o‘zining malakasini oshirib borish
yoki qo‘shimcha oliy ma’lumot olishiga xizmat qilib boraveradi. Iqtisodiy tilda
aytganda, to‘plangan kredit talabaning akademik “aktivi”ga aylanib boradi.
Xalqaro hamjamiyat ta’lim
tizimida bir nechta turdagi, jumladan, Amerika
Qo‘shma Shtatlari kredit tizimi Charlz Uilyam Yeliot (USCS); Yevropa
mamlakatlari kredit tizimi (YeCTS); Osiyo va Tinch okeani kredit tizimi (UCTS);
Buyuk Britaniya kredit tizimi (CATS) mavjud. Ular bir-biridan maqsad va mazmun-
mohiyati bilan farq qilsa-da ishlash mexanizmida umumiylik mavjud.
Mazkur kredit texnologiyasi ta’lim oluvchilarga ishchi o‘quv rejaga kiritilgan
tanlov o‘quv modulilarini tanlash, bu orqali individual o‘quv rejasini shakllantirishda
bevosita ishtirok etish huquqini beradi. Ularga, nafaqat o‘quv modulilarni,
balki
professor-o‘qituvchilarni ham tanlash erkinligi beriladi. Talabalarga o‘quv
modulilarni tanlash imkoniyatining berilishi ijobiy hol sanaladi. Bu o‘quv
jarayonlarini baholashning o‘ziga xos qiymat ko‘rsatkichi bo‘lib ham hisoblanadi.
An’anaviy o‘qitishdan farqli o‘laroq, kredit tizimida majburiy o‘quv
modulilardan tashqari tanlov o‘quv modulilari ham talabaning individual ish rejasiga
kiritiladi. Talabalar o‘qishdan haydalmaydi yoki kursdan-kursga qoldirilmaydi. qaysi
o‘quv moduli (kurs)dan belgilangan kreditlarni to‘play olmasa, faqat o‘sha o‘quv
modulining o‘zidan qayta imtihon topshiradi, xolos. Oliy ma’lumot to‘g‘risidagi
diplom esa belgilangan kreditlar to‘plagandan so‘ng beriladi.
YeCTS tizimi bo‘yicha talabalarning bir yilda to‘plashi lozim bo‘lgan kredit
miqdori 60 ni tashkil etadi. Bir o‘quv yili ikki semestrdan iborat bo‘ladi deb olsak,
talaba har semestrda 30 kredit to‘plab borishi lozim. Bakalavriat dasturi 3-4 yillik
bo‘lsa, talaba bakalavr darajasini qo‘lga kiritishi uchun jami 180-240 kredit, 1-2 yillik
magistratura
dasturini tugallashi uchun esa, 60-120 kredit to‘plashi majburiyat
hisoblanadi.
Har bir ta’lim muassasasi bakalavriyat bosqichida bir semestrda o‘qish 15 hafta
va attestatsiya uchun 6 (bir semestrda 3 hafta imtihonlar uchun ajratilgan) hafta
ajratadi. Shunda 4 yilda o‘qish haftalari soni 144 tani, attestatsiyalar 24 haftani
hamda umumiy ta’tillar bilan hisoblaganda jami 204 haftani tashkil etadi. Barcha
ta’lim yo‘nalishi va mutaxassisliklar o‘quv rejalarida har bir bosqichda o‘quv
modulilar ikki qismga, ya’ni asosiy va tanlov o‘quv modulilariga ajratilgan holda aks
ettirilmoqda. ЕCТС talabidan kelib chiqib, talabaga har yili 60 kreditdan 4 yil ichida
jami 240 kreditni to‘plash majburiyatini yuklash rejalashtiriladi. Shunda talaba 4 yil
davomida ma’ruza, amaliy hamda laboratoriya mashg‘ulotlari
va imtihon
jarayonlarida ishtirok etishiga 2880 soat, mustaqil ta’limga 4320 soat, jami 7200 soat
vaqt sarflashi lozim bo‘ladi.
Faraz qilaylik, 1 kredit = 12 akademik soat + 18 soat mustaqil ta’limni tashkil
etadi. Shu bois 1 kredit 30 soatga teng deb qaralib, talabaning haftalik auditoriya
62
yuklamasi 20 soatga teng. Malakaviy amaliyot uchun ajratilgan kredit miqdori
tegishli o‘quv moduli yoki o‘quv modulilar hisobiga amalga oshirilishi ko‘zda
tutilgan.
Kredit-modul tizimining joriy etilishi o‘qituvchi va talabaning hamkorlikda
ishlashida muhim omil hisoblanadi. Modulli ta’limda
pedagog tinglovchining
o‘zlashtirish jarayonini tashkil etadi, boshqaradi, maslahat beradi, tekshiradi. Talaba
esa yo‘naltirilgan ob’ekt tomon mustaqil harakat qiladi. Eng asosiysi talabalarning
mustaqil ta’lim olishiga qaratiladi.
Mazkur jarayonda «blended learning» (aralash
ta’lim), «flipped classroom» (majmuali ta’lim) texnologiyalarini amaliyotga keng
joriy etish talab etiladi.
O‘quv jarayonida mustaqil ta’lim olishning ahamiyati ortadi va bu kelajakda
mutaxassislarning mustaqilligi, ijodiy tashabbuskorligi va
faolligini oshirishga olib
keladi. Kredit-modul tizimida universitet talabalari har doim o‘qituvchi va
kursdoshlaridan yordam hamda maslahat olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu esa
o‘zaro hamjihatlikni mustahkamlaydi va jamoada ishlash ko‘nikmalarini
shakllantirishga xizmat qiladi.
Kredit-modul o‘qitish tizimiga o‘tish oliy ta’lim muassasasi professor-
o‘qituvchilariga bo‘lgan majburiyat hamda talabni ham oshiradi. Professor-
o‘qituvchilar Qarorda vazifa qilib belgilangan «blended learning» (aralash ta’lim),
«flipped classroom» (majmuali ta’lim) texnologiyalarini amaliyotga keng joriy etish
uchun zarur bo‘lgan metodik bilim, ko‘nikma, malaka va kompenetsiyalarni egallashi
lozim.
Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, modulli o‘qitish tizimi bilan o‘qituvchi
nafaqat axborot beruvchi va nazorat qiluvchi funksiyalarini, balki maslahatchi hamda
muvofiqlashtiruvchilik
vazifalarini
ham
bajaradi.
Pedagogik
jarayonda
o‘qituvchining yetakchilik roli saqlab qolinadi.
Kredit-modul o‘qitish tizimiga o‘tish horijiy hamkorlar bilan hamkorlikda
ishlash, talabalar almashinuvining samaradorligini orttiradi.
Chunki bitta
universitetda olingan kreditlar ikkinchisida hisobga olinadi va talabalar kredit
yo‘qotmasdan bir universitetdan boshqasiga o‘tishi mumkin. Aynan ushbu tizim
talabalarning ilg‘or xorijiy universitetlarda o‘qishini davom ettirishiga hamda
murakkab byurokratik to‘siqlarni olib tashlashga imkoniyat yaratadi.
Oliy ta’lim muassasalarida talabalarga o‘quv kurslari va professor-
o‘qituvchilarini tanlash imkoniyatining berilishi ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etish
va innovatsion va axborot-kommunikatsion texnologiyalardan
foydalangan holda
tashkil etishni taqoza etadi.
Shuningdek, talabalarning mustaqil ta’limi va ishini maqsadga muvofiq tashkil
etilishiga ahamiyat qaratilishi kerak.
