|
Qoraqolpoq davlat universiteti ekologiya va fiziologiya
|
| bet | 48/50 | | Sana | 14.06.2024 | | Hajmi | 424 Kb. | | #263569 |
Bog'liq биогеография лекция узб 1. Arktikaviy o’lka. Okean territoriyasining bu biogeografiyalik o’lkasi asosan sharqiy yarim sharning eng yuqori territoriyasida joylashib bu o’lkaning sharqiy chegarasi deyarli solıshtirmali turde sharqiy kosmosgacha, g’arbiy chegarasi Shpitsbergen oroli, shundan Nyufauntlend oroli, Shimoliy-sharqiy chegarasi Kola yarım oroligacha, Bering dengizininh shimol tarafidanva Shimoliy Amerikaning oralıg’idan o’tadi.
Bu o’lkaning suvining temperaturasi past bolishi bilan xarakterlanadi, ko’pchilik vaqtda 00 , suvning yoqari qatlamida va chuqul qatlamida ham. Yozi qisqa va qishi uzoq davom etadigan sharoitida bu o’lkaning akvatoriyasi muz pantsiri bilan qoplangan.Yozda ko’plab muzlar suvning ustida suzib yuradi. Suvning tuzliligi yer yuzi okeanining o’rtacha tuzliligidan past.
Yozda eriyotgan muzlarning chetlarida fitoplanktonning, keyinchalik zooplanktonning massalik yig’ilgan o’lkalari paydo bo’ladi. Shuning uchun ham bu o’lkaning suvlari har xil tirik organizmlerga boy, ulardan: oyoqqanotli molyuskalar limatsiy, narval va beluxa, chaykalar va chistikler qushlardan. Chaykalardan endemik oq chayka, chittaklardan kyurik bor. Tyulenlardan bu o’lka uchun dengiz quyoni, norka, xoxlach, va morj bor. Arktikaviy suvda qadimda juda ko’p uchragan grenlandiya kiti hozirgi vaqtda deyarli yo’q qilingan. Oq ayiq yil bo’yı muzliklarning ustida umr surib, tyulenlerni ushlab ovqatlanadi. Chag’allalar va chittaklarning koloniyalari («qush bozorlari») bu o’lkaning janub qismlariga xos. Baliqlardan sayka va navaga yonboshlab suzuvchilar va teng oyoqlilar vakillari uchraydi. Bir neritikaliq pod o’lka bor.
2. Boreal-Atlantika o’lkasi
3. Boreal-Tinch okean o’lkasi. Bu ikki o’lka bir necha o’xshash xususiyatlarga ega. Bu yerlarda muz qatlami Arktikalik o’lkaga solishtirganda deyarli ko’p maydonni qoplamaydı va uzoq vaqt davom etmaydi. Bu o’lkalar territoriyasining sathining ko’tarilishi va pasayish chizig’ining biotasi juda ko’p. Suvning temperaturasi Arktikalviy o’lkaga solishtirganda balandroq bo’lip keladi. Hayvonlar osoblardın soni bo’yicha boy, shuning uchun lastli oyoqlilar va baliq unimi o’sha o’lkaning rayonlariga to’g’ri keladi.
Ikki o’lkada ham-tishsiz kit, delfinlar, haqiqiy (quloqsiz) tyulenler, qushlardan chittaklar uchrydi. Baliqlardan osetr va lososlar xarakterli. Bu o’lkalarda qong’ir suv o’tlari ko’p qizil suv o’ti kamroq.
Boreal-Tinch okean o’lkasida amfiboreal turlerning ko’p sanlisidan boshqa, Boreal-Atlantika o’lkasida uchramaydigan, makrotsistis va nereotsistis qong’ir suv o’tlari, katta yapon krabi, baliqlardan uzoq janubda epdemiklardan-keta, gorbusha, chavicha, nerka va hakozo. Ko’payish vaqtida Uzoq Janub Shimoliy Amerika daryolariga kiredi.
Sut emizuvchilardan quloqli tyulenler-kotik va sivuch, kalan (yirtqıch), yapon va kul rang kitler xarakterli.
18 asrda katta, uzinligi 8-10 m gacha dengiz siyir to’laligicha yo’q etildi. (Beringning qossidagı yolboshchisi Stellornıng aytishicha) Delfinlardan endemik, uncha katta emas, uzunligi 1,5-2 m, oq qanotli dengiz cho’chqasi.
Ikki neritikalik podo’lkasi bor birinchisi- Janubiy Osiyoning yoqalaribilan, ikkinchi tomoni SharqiyAamerika bilan bog’langan. Boreal-Atlantika o’lkasi Boreal-Tinch okean o’lkasiga qaraganda turlarning soni, endemik turlar bo’yicha bir qancha ko’proq. Bu yerda quloqli tyulen, kalanlar, katta krab va bir necha hayvonlar yo’q. O’lka uchun biskay kiti, oq tumshuqli delfin, uzun tumshuqli tyulen endemik bo’lıp hisoblanadi. Qanotsiz gagara qushi, o’tgen asrning’ o’rtalarida to’laligicha yo’q etilgen. Sodda gagara endemik bo’lip hisoblanadi.
Kambala baliqlarning vakillari ham uchrab, ulardan paltus, dengiz tili, va hakozo. Umirtqasizlardan omar xarakterli. O’lkada ikki neritikalik podo’lkasi bo’lib ajratsa bo’ladi, bu-Shimoliy Amerika yoqalari, va sharqiy Evropa. Bu ikki o’lkaning janubiy chegarasi 400 shimol kenglik boyicha o’tadi.
4-5 Tropikalıq-Atlantika o’lkasi.
Tropikaviy-Hind-Tinch okean o’lkalari.
Bu ikki o’lka tropikalik va ekvatoriyalik suvlarni egallovchi, bir-biriga o’xshab ketadi. Bu o’lkalarga xarakterli narsa, suvining yuqorigi qatlamining (ustingi qatlamning) temperaturasi har doim yuqori bo’ladi. Issiqlikni yaxshi ko’radigan turlari suvning yuqori qavatida yashaydi, sovuq suvni yaxshi ko’ruvchi turlari pastki chuqur qavatida yashaydi. Faqat shu o’lkalar territoriyasida mangralar jamoalari va korall riflari uchrashadi. Baliqlarning har xil turlari uchraydi. Ayniqsa katta akulalarning va skatlarning turlari ko’p uchrydi. Uchadigan baliq bu o’lkalarga xarakterli. Bu yerda suv toshbaqasi uchraydi. Qushlardan-faetanlar va fregatlar, sut emizuvchilardan-oq qorinli tyulen, kashalot, sirenalar xarakterli.
Tropikalik-Hind-Tinch okean o’lkasida karlik kashalot, kogiya va dengiz iloni uchraydi. Hayvonlar ikki neritikalik podo’lkaga ajraladi: Tropikalik-Avstraliya-Janubiy Afrikalik, Tropika- Amerika.
Tropik-Atlantika o’lkasida uch neritikalik podo’lkani ajratsa bo’ladi: Tropik-Shimoliy Amerika, Tropikalik-G’arbiy-Afrika, va Yer O’rta dengiz.
6. Notalno-Antarktikalik o’lka.
Bu o’lkada sut emizuvchilardan grivisty sivuch, kotik, tyulen, treska gagra va boshqalar uchraydi.
|
| |
