Uyurma kamerali dizellar. Bu turdagi kam eralar 9.6-rasm ,
a, b, d, e v a /la r d a tasvirlangan.
Porshen yu.ch.n. ga tom on harakat qilganda zaryadning
bir qismi porshenning ustidagi bo ‘shliqdan birlashtiruvchi kanal
orqali uyurm ali kam era 3 ga o ‘tadi. K analning y o ‘nalishi,
shuningdek, uyurm ali kam eraning shakli uning ichida havo
zaryadining aylanm a harakatga kelishini t a ’m inlaydi. Oqib
o ‘tayotgan zaryadning tezligi siqish paytida ortadi va porshen
yu.ch.n. ga 9... 15° yetm asdan tezlik eng katta (100...200 m /s)
qiym atga erishadi. Bu esa oddiy shtift-soploli (bir teshikli)
to ‘zitgich q o ‘llash imkonini beradi.
S iqish o x irid a u y u rm ali k am erag a p u rk a lg a n y o n ilg ‘i
uyurm ali harakatga kelgan havo bilan aralashadi, bug‘lanadi
va qism an yonadi, natijada uyurmali kameradagi bosim oshadi.
Bu bosim porshenning yuqori qismidagi bosim dan ancha (0,4...
0,6 M Pa) katta b o ‘ladi va yonib ulgurm agan yonilg‘i ham da
yonish mahsulotlari katta tezlikda asosiy kam era 2 ga o ‘tadi.
N atijada yonilg‘i bilan havoning aralashishiga, ish aralash
m asining yaxshi yonishiga qulay sharoit yaratiladi. Asosiy
kam era 2 birlashtiruvchi kanal tagida maxsus chuqurcha shak
lida yasaladi. Uyurmali kam eradan oqib tushayotgan yonilg‘i
117
va havo aralash m asi shu c h u q u rc h ag a tu s h a d i, bu jo y d a
h av o n in g k o ‘p qism i t o ‘plan g an i u c h u n y o n ilg ‘i — havo
aralashm asining tez yonib ketishi ta ’m inlanadi.
Bu k am eran in g xususiyati sh u n d ak i, pastki ajraladigan
yarim sfera 6 silindrlar golovkasiga zazo r bilan o ‘rnatilgan.
U yurm ali k am eranin g faqat pastki to re ts sirti zichlangan.
D vigatel ish la g an d a bu y arim sfera k u ch li q iz iy d i, to ‘la
yuklam ada uning tem peraturasi 700°C gacha yetadi. Bu esa
a la n g a la n ish n in g kechikish davrini q isq artira d i va yonish
jarayonining ravon ketishini ta ’minlaydi.
7777m
9 .6 -ra sm . U y u rm a k a m e r a la r n in g tu r la r i.
C h o ‘g ‘lanish svechasi 5 dizeln i p ast te m p e ra tu ra la rd a
yurgizib yuborishni osonlashtirish u chun q o ‘llaniladi. Svecha-
ning metall spirali akkum ulatorlar batareyasidan tok olib kuchli
qiziydi va uyurm ali kam eradagi havoni qizdiradi. N atijada
yonilg‘i bug‘lanadi va dizelni ishga tushirish tezlashadi.
D izellarning m a’lum konstruksiyalaridagi uyurm ali kam e
raning hajmi yonish kamerasi um um iy hajm ining 0,4...0,55
qismini tashkil etadi.
Bu kam eralarda aralashm a tayyorlash jarayoni mukam m al
boMganligi sababli
ctmm
= 1,15...1,25 oralig‘ida b o ‘ladi va dizel
118
bu holda tutun chiqarm ay ishlaydi, effektiv bosim ning qiymati
katta bo ‘lishi ta ’m inlanadi.
Old kam erali dizellarda (9.7-rasm ) old kam eraning hajmi
yonish kamerasining 25...40 % ini tashkil qiladi. Old kamera
asosiy yonish kamerasi bilan bitta yoki bir nechta kanal orqali
birlashadi. Siqish jarayonida havoning bir qismi porshenning
ustki qism idan old kameraga oqib o ‘tadi ham da uning tezligi
200 m /s va undan yuqori b o ‘ladi. Zaryad bu tezlikka porshen
yu.ch .n . ga yaqinlashganda erishadi. T axm inan shu paytda
old kameraga bir soploli (d = 1 m m ) yoki shtiftli to ‘zitgich
orqali havo oqimiga qarshi yonilg‘i purkaladi. Alangalanish
ja ra y o n i old k a m eran in g issiq zo n asid a b o sh lan a d i. Old
kam eraning hajmi nisbatan kichik b o ‘lgani uchun unda yonil-
g‘ining bir qismi yonadi, natijada bu kam erada bosim tez
ko'tariladi va kameralardagi bosim lar farqi 1,2 ... 1,5 M Pa ga
yetadi, yonib tugamagan yonilg‘i va yonish m ahsulotlari katta
tezlikda asosiy kameraga otilib chiqadi, bu yerda u havo bilan
aralashib to ‘la yonadi.
Asosiy kam erada yonishning shiddati kichik b o ‘ladi va
dvigatel «yumshoq» (tovushsiz) ishlaydi. Bunday kam eralarda
yonuvchi aralash m an in g sifati dvigatelning tezlik rejim iga
b o g ‘liq em as, shu sababli bu d v ig a te llarn in g a y lan ish la r
chastotasi katta b o ia d i. U yurmali va old kamerali dizellarda
d
9 .7-rasm.
O ld k a m e r a la r .
e
119
aralashm a hosil qilish turlicha b o ‘lsa ham , ularning ajratil
magan kameraga nisbatan afzalliklari um um iydir.
1. A jratilg an y o n ish k a m e ra la ri ish la tilg a n d a , u la rd a
havoning tezligi ju d a katta boNganligi u chun yonilg‘i bilan
havo yaxshi aralashadi. Bu esa ajratilm agan yonish kam e-
ralarid ag ig a n isb atan y o n ilg ‘ini p ast b o sim d a pu rk ash g a,
shuningdek, bitta katta teshikka ega bo'lgan to ‘zitgichli forsun
ka ishlatishga im kon beradi.
2. Ajratilgan yonish kamerali dizellarning yordam chi kam e
ralarida issiq zonalar borligi sababli alangalanishning kechikish
davri ajratilm agan kam erali dizellarga nisbatan an ch a kam
b o ‘ladi. Bu esa hech qanday qiyinchiliksiz bunday dizellarda
har xil yonilg‘ilar ishlatishga im kon beradi.
3. Bu dizellarning asosiy kam erasidagi siklning eng yuqori
bosimi nisbatan kichik b o ‘lib, old kam eralar uchun 5,0...6,0
M Pa, uyurm ali kam eralar u chun esa 6,0...7,0 M P a b o ‘ladi.
Y onish jaray o n in in g sh id d ati d p /d y = 0 ,2 ...0 ,4 M P a /g ra d
atro fida o ‘zgaradi. Bu esa k rivo sh ip -sh atu n li m exanizm ga
tushayotgan kuchni kamaytiradi.
4. A ralashm a hosil qilish m ukam m al b o ‘lganligi u ch u n
ishlatilgan gazlarning zaharliligi va tutuni kam b o ‘ladi.
5. Ajratilgan yonish kam erali dizellarning tejamliligi havo
zaryadining bir kam eradan ikkinchisiga oqib o ‘tish paytida
issiqlikning y o ‘qotilishi tufayli, ajratilm agan kamerali dizellar-
nikiga qaraganda yom onroq b o ‘ladi (^e = 258...288 g/(kV t .
soat).
6. Dvigatelni yurgizib yuborish nisbatan qiyin. Buni oso n
lashtirish uchun e = 18...21 oralig‘ida tanlanadi va qizdirish
svechasi o ‘rnatiladi.
Uyurm ali va old kam erali aralashm a hosil qilish usuli yengil
avtomobillarda, yuqori aylanishlar chastotasiga (n = 4000...4500
m i n 1) ega bo ‘lgan dizellarda, shuningdek, traktor dizellarida
q o ‘llaniladi.
9.2. Y O N IL G ‘IN I PU RK A SH
Y onilg‘i yonish kam erasiga forsunkadagi to ‘zitgich (p u r
kagich) soplosining teshigi orqali yuqori bosim ostida purka
ladi. N atijada yonilg'i m ayda zarralarga parchalanib, yonilg‘i
120
to ‘zonini hosil qiladi. Purkalgan yonilg‘ining to ‘zishi va to ‘zon-
ning yonish kamerasiga kirishi yonilg‘ining qovushqoqligiga,
sirt taranglik kuchiga, purkash bosim iga, soplo teshigining
o ‘lcham lariga, shakliga va tayyorlanish sifatiga ham da siqilgan
havoning purkash paytidagi harakat tezligiga bog‘liq.
Soplo teshigidan otilib chiqayotgan yonilg‘i h arak atla-
nuvchi, ju d a ko ‘p (5 • 105 ... 20 • 106) m ayda zarralarga
parchalanib yonilg‘i to ‘zonini hosil qiladi. Bu jarayonni fotosu-
ratga olish zarralar to ‘zonda soni va o ‘lchami jih atid an ju d a
notekis taq sim lan g an lig in i k o ‘rsatadi. B unday t o ‘zo n n in g
tuzilishini purkash jaray o n in i ju d a qisqa vaqtlar oralig ‘ida
rasmga olib chizish mum kin. YonilgN to ‘zoni (9.8-rasm ) uch
qism dan iborat: 1 -qism — o ‘zak deb ataladi va u yirik tom chilar,
ham da parchalanib ulgurm agan yonilg‘i oqim laridan tashkil
topadi; 2-qism — yirik zarralardan iborat; 3-qism — mayda
zarralardan iborat. T o ‘zon kengligi — B, uzunligi Lr va konus
burchagi yr, yonish kam erasining shakli ham da turiga qarab
tanlanadi. Y onilg‘i purkash teshiklarining soni kameralardagi
h av o z a ry a d in in g e n e rg iy a s ig a , k a m e ra tu rig a b o g ‘liq.
Z aryadning energiyasi q an ch a yuqori b o ‘lsa, soplo tesh ik
larining soni shuncha kam bo ‘ladi. 9.9-rasm , a da ko‘rsatilgan
yonilg‘i to ‘zonining tuzilishi havo zaryadi harakatsiz b o ‘lganda
olingan. Agar yonilg‘i harakatdagi zaryadga purkalsa uning
shakli va trayektoriyasi o ‘zgaradi (9.9-rasm , v va b).
9.9-rasm da yuqorida ko ‘rib o ‘tilgan yonish kam eralariga
p u rk alg an y o n ilg ‘i t o ‘z o n in in g fo to su ra tla ri k o ‘rsatilg an .
9.8-rasm.
| 