tegib olishi, otasining arvohi orqali Klavdiy tom onidan otasining
o'ldirilganligi voqeasining ochilib ketishi
Hamletni dahshatga solib
qo'yadi. Arvoh Hamletdan Klavdiydan qasos olishni talab etadi.
Ammo Hamlet tabiatan yovuz, qotil emas, u dushm anlarining ra-
zilona harakatlariga javob tariqasidagina intiqom yo‘liga kiradi.
Hamlet sobiq do'stlari Gildernstern va Rozenkrants uni o ‘limga
olib ketayotganliklarini payqagandan keyingina o'lim ga ularning
o'zlarini ro ‘baro‘ qiladi. U Klavdiyni qirolning o'zi zahar surdirgan
qilichdan yaralangandan keyin shu qilich bilan o'ldiradi. Hamlet
uchun
qasos olish emas, balki hukm surmish razolat sirlarini
anglash m uhim dir.
Klavdiy Hamletning shamshiridan emas,
murosasiz fikridan cho'chiydi. Negaki qirol uning to ‘g‘ri va
haqqoniy so‘zi oldida ojiz.
Endi
«Otello»
tragediyasida
tasvirlangan
bir
voqeaga
e ’tiboringizni qaratainiz. Senat Otelloni Kibris oroliga qo'shin
qo'm ondoni qilib jo 'n atar ekan, Dezdemona ham u bilan birga
jo'naydi. Fojianing ildizi shu ikki qalbning o ‘tli muhabbati bilan
bog'liq edi. O 'zini Otello o'rnida ko'rishni istagan Yago aslzoda
qizning Otelloga bu qadar ko'ngil qo'yganini aqliga sig'dirolmas va
nimaiki bo'lm asin, bu sevgini barbod etishi kerak edi. Otelloning
muovini
Kassioni bir janjal uyushtirib, ishdan bo'shattiradi. O 'zini
Kassioga yaqin tutgan bo'lib, uni Dezdem ona huzuriga ishga tik-
lashda yordam so'rab boraverishini tayinlaydi. Otelloda esa shu vaj-
ni ko'rsatib, rashk hissini uyg'otaveradi. Otello aslida raslikchi
odam emas, ishonuvchan, lekin Dezdem onaga ham , Yagoga ham
bir
xil darajada ishonadi, oqibatda Yagoning makr-hiylasi qurboni
bo'ladi.
Otelloning ishonuvchanligi — sahroyi kishining to'm toqligi,
go'lligi emas. Bu qalbning saxiyligidan, insonning qadr-qim m atini
yuqori qo'yishidan tug'ilgan ishonuvchanlikdir. Dezdem ona Otello
uchun m a’shuqagina emas. U Dezdem ona misolida barkamollik
timsolini ko'radi. Bu sohibjamol ayolning borligining o'zi Otelloda
odam larga nisbatan ishonch uyg'otib turadi.
Yago shunchaki qabih kimsa bo'lm ay, u qabohat faylasufi. U
o'zini yovuzlik qilishga haqli deb hisoblaydi:
inson erkin-ku, axir!
Shu yo'sinda davrning ulug' g'oyasi ahloqsizlikni oqlovchi kuchga.
aylanib boradi. Yagoning nazarida inson ta ’magir mavjudot, hay-
voniy hirsga moyil jonzot, uningcha, kimki ko'proq m anfaatdor
bo'lsa, shuncha kuchlidir. «Karmoningni pulga to ‘ldir», «Faqat
o'zim uchun kurashaman». Yago hayot m a’nosini shunday tushu-
nadi.
63
Yago o 'z tubanligini oqlash yo'lida kishilikni oyoq osti qiladi.
Otelloni ko’rishga uning ko'zi yo‘q; zero qalbi ezgulikka to ‘la sahiy
habashning serm a'no hayoti uning qarashlariga zid bo'lib chiqadi.
U Otelloning oliyjanobligi va kishilarga
ishonishini kuzatgan sayin
o 'z tushunchasini to 'g 'ri deb bilib, qabihona harakatlarini kuchay-
tirib boraveradi. Yagoning maqsadi Otelloda rashk olovini yoqish,
nosog'lom hislam i uyg'otish bilan bu habashning tabiati ham ra-
zolatdan holi em as, va, demakki, insonga, nisbatan nafratlanish va
hudbinlik
yashashning asosi, deb oqlashdan iboratdir.
Otello Yagoning xujumlariga qarshi ko'p sabot bilan qarshilik
ko'rsatib boradi. Dezdem onaga nisbatan ishonchning yo'qolishi —
hayot m a’nosining barbod bo'lishi bilan barobar «Sevmay qo'ysam -
chi, tartibsizlik, chuvolchiqlik qaytib kela di», deydi Otello.
D ezdem onani, soxta xiyonatkorlikda ayblash va Otelloni bunga
ishontirish uchun Yago jam iki makru xiylani ishga soladi. Lekin
Otelloni o 'z makriga ilintirgani bilan ham Yago o 'z niyatiga eri-
sholmaydi. U Otelloning qalbida razolatga yo'l ocholm aydi, aksin-
cha, razolatga qarshi qahr-g'azab uyg'otadi,
qabohatga qarshi zarba
berishga chorlaydi. Otello D ezdem onani o'ldirish bilan adolatni
tiklam oqchi bo'ladi
Tirik qolsa yana boshqalarni aldaydi,
Shuning uchun u m utlaqo o'lishi kerak!
deydi u.
Yig'layapm an. Biroq bu yosh yo'qlik yig'isi,
Ishqim u ch u n osm on m enga berm oqda jazo.
