ma'noni moddiy shakl orqali ifodalash qobiliyatidan iborat. Ayni paytda faqat
«shakl deb atalgan xojani bo'ysindirmay turib», birgina tashqi shaklga shunchaki
taqlid qilish odamlarda istehzo uyg'otadi. Har bir san'at asari ruh bilan sug'orilgani
va u orqali san'atkor qalbi tilga kirgani uchun go'zaldir.
Ana shu ruh mazmundan
xoli bo'lgan shakl o'likdir, o'likning esa go'zal bo'lishi mumkin emas.
Daochilar uchun ibtido nuqtasi olam (kosmos) bo'lsa,
Konfusiy (m. a. 551-
479 yillar)
va
uning
izdoshlari
nafosatli
munosabatlarini
ijtimoiy-siyosiy
qarashlardan kelib chiqib shakllantiradilar. Konfusiy «jo'mard o'g'lon»
tushunchasini kiritadi. Jo'mard o'g'il eng avvalo axloqiy va fuqarolik burchlarini
chin dildan namunali bajaruvchi jamiyatning ideal a'zosi. Jo'mard o'g'lon
tarbiyasining asosini Konfusiy uch narsada-«qo'shiq», «udum» va «musiqa»da
ko'radi. Demak, donishmand nuqtai nazaridan tarbiya nafosatli asosda olib
borilishi lozim.
Qo'shiq va musiqada Konfusiy hammadan avval ezgu fikrlilikni qadrlaydi.
Qo'shiqchilar haqida, «ularning fikrida kufr yo'q», deydi. Musiqa to'g'risida ham
shunaqa fikrlar bildiradi. Van'van musiqasini «go'zal va ezgu» deb ataydi.
Hamma
narsada, hususan, musiqa va qo'shiqda u mo'tadillikni yoqlaydi. «Go'zal» (mey)
atamasi Konfusiy tomonidan «ezgu» (shan) so'zining sinonimi tarzida qo'llaniladi.
Hulosa qilib shuni aytish mumkinki, qadimgi Xitoy estetikasi o'rta asrlarga
kelib na faqat Xitoyning yuksak pog'onaga ko'tarilgan,
balki Yaponiya, koreya,
Vetnam kabi mintaqalarning nafosatshunosligiga ham asos bo'ldi.
