361
agrotexnik va kimyoviy kurash usullarini oladi.
O‘zbekiston sharoitida begona o‘tlarga
qarshi kurashning
asosini agrotexnik usullar (tadbirlar) tashkil qiladi.
14.3.1. Begona o‘tlarga qarshi kurashning agrotexnik
usullari
Urug‘larni havo va tuproq harorati qulay paytida ekish
nihollarni bir tekis unib chiqishi va tez o‘sishini ta’minlaydi.
Natijada tezda tuproq ochiq yuzasi soya-salqin bo‘lib qoladi.
Bunday sharoitda ko‘pchilik begona o‘tlarning urug‘lari unib
chiqa olmay tuproqda qolib ketadi, unib chiqqanlari ham yaxshi
o‘smaydi.
Yetishtirilayotgan ekin nihollarini o‘sishiga ko‘maklashuvchi
barcha chora-tadbirlarni qo‘llash, avvalo,
yuqori sifatdagi
urug‘larni ekish, hasharot, kasallik va zamburug‘larga qarshi
kurashni yo‘lga qo‘yish nihollarni baquvvat bo‘lib rivojlanishini
va begona o‘tlar bilan raqobat qila olishini ta’minlaydi.
Tuproqqa ishlov berishning agrotexnik tadbirlari qatoriga:
1)
yerni yuza haydab, tuproq yuzasini yumshatish;
2)
kuzda chuqur shudgorlash;
3)
bahorda ekishdan oldin haydash kabi tadbirlar kiradi.
Tuproqni yuza haydash kuzgi shudgordan oldin o‘tkaziladi
va bunda begona o‘tlar o‘ladi, tuproqda qolgan urug‘lari tezda
unib chiqadi.
Kuzgi shudgor begona o‘tlar
unib chiqqandan keyin
o‘tkazilsa, begona o‘tlar nobud bo‘ladi, ularning ildizlari
tuproqning ustiga chiqarib tashlanadi.Bu ildiz poyalar qishda
muzlab nobud bo‘ladi.
362
a) g‘umay
b) ajiriq
d) qirqbo‘g‘im
e) saloma-
laykum
14.5-rasm. Ekin dalalarida o‘sadigan begona o‘tlar
.
Ekin dalalarida uchraydigan ayrim begona o‘tlar 14.5-rasmda
aks ettirilgan.
Bahorda ekishdan oldin yer haydash va ikki tomonlama mola
(borona) yurgizish yangi unib chiqqan o‘tlarni nobud qiladi va
tuproq ustidagi ildizpoyalarni daladan chiqarib tashlashni
ta’minlaydi.
Yerlarni kultivatsiya qilish eng muhim tadbirlardan sanaladi.
Biroq ba’zi begona o‘tlar tarqalgan
dalalarda kultivatsiya
yaxshi samara bermasligi mumkin. Bunday hollarda begona
o‘tlarni qo‘lda chopiq qilish yordamida yo‘qotiladi.
G‘umay, ajriq, qo‘ypechak, dag‘alkanop, bangidevona va
boshqa o‘tlar dalaning u yer bu yerida alohida uchraganda ham
eng samarali kurash usuli – ularni qo‘l bilan yulib tashlashdir.
Ekinlar urug‘lik olish uchun parvarishlanadigan dalalarda
363
begona o‘tlar qo‘l bilan o‘taladi.
Tuproqning o‘ziga purkalgan gerbitsidlar ta’sir
qilmagan
(chidamli) begona o‘tlarni ham qo‘lda chopiq qilish yordamida
olib tashlanadi.
Sho‘rlangan yerlarni erta bahorda ekishdan oldin suvga
bostirib
qo‘yilsa, ko‘pincha begona o‘tlarning, ayniqsa
qo‘ypechak, kakra, semizo‘t va ituzum kabi o‘simliklarning
o‘sishi to‘xtaydi.
Bunday dalalarda bahorda begona o‘tlar bir tekis ko‘karib
chiqadi va ularni ekishdan oldin boronalab yo‘qotish mumkin.
G‘o‘zani g‘alla va beda bilan almashlab ekish bir yillik
(eshaksho‘ra, olabo‘ta, semizut, ituzum va boshqa) va ba’zi ko‘p
yillik (salomalaykum) begona o‘tlarni butunlay yo‘qotishda juda
foydali sanaladi.
Almashlab
ekishni rejalashtirish paytida, g‘o‘za dalalarida
qo‘llanilgan tanlab ta’sir etuvchi gerbitsidlarning tuproqda qoldiq
ta’sir qilish xususiyatlari mavjudligi va ularning qoldiq
me’yorlari keyingi yil ekiladigan ekinlarga salbiy ta’sir qilishi
mumkinligini e’tibordan qochirmaslik kerak.
Misol
uchun
trifluralin
(treflan,
nitran,
triflureks)
qo‘llangandan so‘ng 12-14 oy o‘tuncha dalada qand lavlagisi, 14-
16 oygacha jo‘xori, makkajo‘xori, sulgi ekish mumkin emas.
Faqat agrotexnika usullari va almashlab ekish yordamida
begona o‘tlar bilan kurashish ko‘pincha yetarli samara bermaydi.
Bunday vaziyatlarda begona o‘tlarga
qarshi kurashish uchun
kimyoviy usullar qo‘llanadi.
