Begona o‘tlarga qarshi kurash tadbirlari

361 
agrotexnik va kimyoviy kurash usullarini oladi.
O‘zbekiston sharoitida begona o‘tlarga qarshi kurashning 
asosini agrotexnik usullar (tadbirlar) tashkil qiladi.
14.3.1. Begona o‘tlarga qarshi kurashning agrotexnik 
usullari 
Urug‘larni havo va tuproq harorati qulay paytida ekish 
nihollarni bir tekis unib chiqishi va tez o‘sishini ta’minlaydi. 
Natijada tezda tuproq ochiq yuzasi soya-salqin bo‘lib qoladi.
Bunday sharoitda ko‘pchilik begona o‘tlarning urug‘lari unib 
chiqa olmay tuproqda qolib ketadi, unib chiqqanlari ham yaxshi 
o‘smaydi.
Yetishtirilayotgan ekin nihollarini o‘sishiga ko‘maklashuvchi 
barcha chora-tadbirlarni qo‘llash, avvalo, yuqori sifatdagi 
urug‘larni ekish, hasharot, kasallik va zamburug‘larga qarshi 
kurashni yo‘lga qo‘yish nihollarni baquvvat bo‘lib rivojlanishini 
va begona o‘tlar bilan raqobat qila olishini ta’minlaydi.
Tuproqqa ishlov berishning agrotexnik tadbirlari qatoriga:
1)
yerni yuza haydab, tuproq yuzasini yumshatish;
2)
kuzda chuqur shudgorlash;
3)
bahorda ekishdan oldin haydash kabi tadbirlar kiradi.
Tuproqni yuza haydash kuzgi shudgordan oldin o‘tkaziladi 
va bunda begona o‘tlar o‘ladi, tuproqda qolgan urug‘lari tezda 
unib chiqadi.
Kuzgi shudgor begona o‘tlar unib chiqqandan keyin 
o‘tkazilsa, begona o‘tlar nobud bo‘ladi, ularning ildizlari 
tuproqning ustiga chiqarib tashlanadi.Bu ildiz poyalar qishda 
muzlab nobud bo‘ladi.

362 
a) g‘umay
b) ajiriq
d) qirqbo‘g‘im
e) saloma-
laykum
14.5-rasm. Ekin dalalarida o‘sadigan begona o‘tlar
.
Ekin dalalarida uchraydigan ayrim begona o‘tlar 14.5-rasmda 
aks ettirilgan. 
Bahorda ekishdan oldin yer haydash va ikki tomonlama mola 
(borona) yurgizish yangi unib chiqqan o‘tlarni nobud qiladi va 
tuproq ustidagi ildizpoyalarni daladan chiqarib tashlashni 
ta’minlaydi.
Yerlarni kultivatsiya qilish eng muhim tadbirlardan sanaladi.
Biroq ba’zi begona o‘tlar tarqalgan dalalarda kultivatsiya 
yaxshi samara bermasligi mumkin. Bunday hollarda begona 
o‘tlarni qo‘lda chopiq qilish yordamida yo‘qotiladi.
G‘umay, ajriq, qo‘ypechak, dag‘alkanop, bangidevona va 
boshqa o‘tlar dalaning u yer bu yerida alohida uchraganda ham 
eng samarali kurash usuli – ularni qo‘l bilan yulib tashlashdir.
Ekinlar urug‘lik olish uchun parvarishlanadigan dalalarda 

363 
begona o‘tlar qo‘l bilan o‘taladi.
Tuproqning o‘ziga purkalgan gerbitsidlar ta’sir qilmagan 
(chidamli) begona o‘tlarni ham qo‘lda chopiq qilish yordamida 
olib tashlanadi.
Sho‘rlangan yerlarni erta bahorda ekishdan oldin suvga 
bostirib 
qo‘yilsa, ko‘pincha begona o‘tlarning, ayniqsa 
qo‘ypechak, kakra, semizo‘t va ituzum kabi o‘simliklarning 
o‘sishi to‘xtaydi.
Bunday dalalarda bahorda begona o‘tlar bir tekis ko‘karib 
chiqadi va ularni ekishdan oldin boronalab yo‘qotish mumkin.
G‘o‘zani g‘alla va beda bilan almashlab ekish bir yillik 
(eshaksho‘ra, olabo‘ta, semizut, ituzum va boshqa) va ba’zi ko‘p 
yillik (salomalaykum) begona o‘tlarni butunlay yo‘qotishda juda 
foydali sanaladi.
Almashlab ekishni rejalashtirish paytida, g‘o‘za dalalarida 
qo‘llanilgan tanlab ta’sir etuvchi gerbitsidlarning tuproqda qoldiq 
ta’sir qilish xususiyatlari mavjudligi va ularning qoldiq 
me’yorlari keyingi yil ekiladigan ekinlarga salbiy ta’sir qilishi 
mumkinligini e’tibordan qochirmaslik kerak.
Misol 
uchun 
trifluralin 
(treflan, 
nitran, 
triflureks) 
qo‘llangandan so‘ng 12-14 oy o‘tuncha dalada qand lavlagisi, 14-
16 oygacha jo‘xori, makkajo‘xori, sulgi ekish mumkin emas.
Faqat agrotexnika usullari va almashlab ekish yordamida 
begona o‘tlar bilan kurashish ko‘pincha yetarli samara bermaydi. 
Bunday vaziyatlarda begona o‘tlarga qarshi kurashish uchun 
kimyoviy usullar qo‘llanadi.

Download 13,74 Mb.