Begona o‘tlarga qarshi kurashning kimyoviy

364 
tuproqqa mexanik ta’sir qilish sezilarli darajada kamayadi.
O‘simliklarni qurituvchi yoki o‘sishini to‘xtatuvchi kimyoviy 
vositalarga gerbitsidlar deyiladi.
Gerbitsid qo‘llanadigan dalalarni avval yaxshilab tekislash 
talab qilinadi. Tekis dalalarga sepiladigan gerbitsidlar tekis tarqa-
ladi va bu o‘z navbatida, gerbitsidlarning samaradorligini oshiradi 
hamda ta’sir davrini uzaytiradi. Yaxshi tekislanmagan, ayrim 
joylarida suv to‘planib qolgan dalalarda ko‘p gerbitsidlar tez 
parchalanib ketadi va ularning samarasi tubdan pasayib ketadi.
Ekin ekishdan oldin dalani sug‘orish begona o‘tlarning 
urug‘larini unib chiqishga majbur qiladi va o‘tlarning paydo 
bo‘lgan maysa va nihollari bilan kurashish imkoniyatini yaratadi.
Bu tadbir keyingi davrda begona o‘tlar paydo bo‘lishini 
butunlay bartaraf qilmasa ham, zararlanish darajasini keskin 
kamaytiradi.
Shu bilan birga, sug‘orish dalani ekishga puxta tayyorlashga, 
tuproq kesaksiz bo‘lishi va gerbitsidlarni samarali ishlatishga 
imkoniyat yaratadi.
Kesagi ko‘p tuproqqa ekishdan oldin kiritiladigan yoki 
purkaladigan gerbitsidlarning begona o‘tlarga qarshi samarasi 
keskin pasayib ketadi.
Ekin nihollari unib chiqqandan so‘ng dalaga suv qo‘yish, 
ularning tez o‘sishi va begona o‘tlar bilan raqobat qilish 
qobiliyatini oshishiga imkoniyatlar yaratadi.
14.3.2.1. Gerbitsidlar va ularning turlari 
Begona o‘tlarga ta’sir qilish mexanizmiga ko‘ra gerbitsidlar 
ikki guruhga – yoppasiga va tanlab ta’sir qiluvchilarga ajratiladi.
Yoppasiga tasir qiluvchi gerbitsidlar barcha o‘simliklar 
uchun zaharlidir.
Tanlab ta’sir qiluvchi (selektiv) gerbitsidlar ba’zi o‘simliklar 

365 
(begona o‘tlar) uchun kuchli zaharli, boshqalari (ayniqsa madaniy 
ekinlar) uchun esa zararsiz yoki kam zaharli.
Tanlab ta’sir qiluvchi gerbitsidlar o‘z navbatida sirtdan 
(kontakt) va tizimli ta’sir qiluvchi gerbitsidlarga bo‘linadi.
Sirtdan ta’sir qiluvchi gerbitsidlar begona o‘tlarning faqat 
purkalganda borib tekkan organlariga zarar yetkazadi (misol 
uchun oksifluorfen, MSMF, DSRA).
Qalin po‘stloqli, tanasi mum yoki tuklar bilan zich qoplangan 
hamda ildizlari tuproqqa chuqur joylashgan o‘simliklar ko‘pchilik 
sirtdan ta’sir qiluvchi gerbitsidlarga chidamlidir.
Tizimli ta’sir qiluvchi gerbitsidlar o‘simlikning tomirlarida 
harakatlanib, uning barcha qismlariga tarqaladi, hujayralarga 
so‘riladi, ularni zaharlaydi va o‘simlikni nobud qiladi. Bunday 
gerbitsidlar ildizi chuqur joylashgan kup yillik begona o‘tlar va 
butalarga ham samarali ta’sir qiladi.

Download 13,74 Mb.