364
tuproqqa mexanik ta’sir qilish sezilarli darajada kamayadi.
O‘simliklarni qurituvchi yoki o‘sishini to‘xtatuvchi kimyoviy
vositalarga gerbitsidlar deyiladi.
Gerbitsid qo‘llanadigan dalalarni avval yaxshilab tekislash
talab qilinadi. Tekis dalalarga sepiladigan gerbitsidlar tekis tarqa-
ladi va bu o‘z navbatida, gerbitsidlarning
samaradorligini oshiradi
hamda ta’sir davrini uzaytiradi. Yaxshi tekislanmagan, ayrim
joylarida suv to‘planib qolgan dalalarda ko‘p
gerbitsidlar tez
parchalanib ketadi va ularning samarasi tubdan pasayib ketadi.
Ekin ekishdan oldin dalani sug‘orish begona o‘tlarning
urug‘larini unib chiqishga majbur qiladi va o‘tlarning paydo
bo‘lgan maysa va nihollari bilan kurashish imkoniyatini yaratadi.
Bu tadbir keyingi davrda begona o‘tlar paydo bo‘lishini
butunlay bartaraf qilmasa ham, zararlanish
darajasini keskin
kamaytiradi.
Shu bilan birga, sug‘orish dalani ekishga puxta tayyorlashga,
tuproq kesaksiz bo‘lishi va gerbitsidlarni samarali ishlatishga
imkoniyat yaratadi.
Kesagi ko‘p tuproqqa ekishdan oldin kiritiladigan yoki
purkaladigan gerbitsidlarning begona o‘tlarga
qarshi samarasi
keskin pasayib ketadi.
Ekin nihollari unib chiqqandan so‘ng dalaga suv qo‘yish,
ularning tez o‘sishi va begona o‘tlar bilan raqobat qilish
qobiliyatini oshishiga imkoniyatlar yaratadi.
14.3.2.1. Gerbitsidlar va ularning turlari
Begona o‘tlarga ta’sir qilish mexanizmiga ko‘ra gerbitsidlar
ikki guruhga – yoppasiga va tanlab ta’sir qiluvchilarga ajratiladi.
Yoppasiga tasir qiluvchi gerbitsidlar barcha o‘simliklar
uchun zaharlidir.
Tanlab ta’sir qiluvchi (selektiv) gerbitsidlar ba’zi o‘simliklar
365
(begona o‘tlar) uchun kuchli zaharli, boshqalari (ayniqsa madaniy
ekinlar) uchun esa zararsiz yoki kam zaharli.
Tanlab ta’sir qiluvchi gerbitsidlar o‘z
navbatida sirtdan
(kontakt) va tizimli ta’sir qiluvchi gerbitsidlarga bo‘linadi.
Sirtdan ta’sir qiluvchi gerbitsidlar begona o‘tlarning faqat
purkalganda borib tekkan organlariga zarar yetkazadi (misol
uchun oksifluorfen, MSMF, DSRA).
Qalin po‘stloqli, tanasi mum yoki tuklar bilan zich qoplangan
hamda ildizlari tuproqqa chuqur joylashgan o‘simliklar ko‘pchilik
sirtdan ta’sir qiluvchi gerbitsidlarga chidamlidir.
Tizimli ta’sir qiluvchi gerbitsidlar o‘simlikning
tomirlarida
harakatlanib, uning barcha qismlariga tarqaladi, hujayralarga
so‘riladi, ularni zaharlaydi va o‘simlikni nobud qiladi.
Bunday
gerbitsidlar ildizi chuqur joylashgan kup yillik begona o‘tlar va
butalarga ham samarali ta’sir qiladi.
