Ma’lum miqdordagi hosilni shakllantirish uchun zarur

106 
Hisobiy qatlam uchun suv balansi tenglamasi:
M = E 
–
K 

P ± W
SS
± (W
b
–
W
ya
) 
–
W
qat osh
bu yerda,
M – sug‘orish me’yori, (m
3
/ga);
W
SS
– sizot suvlari hisobiga mavsumning boshlanishida 
shakllangan namlikning miqdori, m
3
/ga;
W
b
– tuproqdagi namlikning mavsumni boshlanishidagi 
miqdori,
W
ya
– tuproqdagi namlikning mavsumni oxiridagi miqdori,
W
qat osh
– vegetatsiya davrida tuproq faol qatlamini oshishi 
hisobiga yuzaga kelgan namlik miqdori.
Sug‘orish davrida dalaga yetkazib berilayotgan suvning 
ma’lum miqdori turli sabablarga ko‘ra yo‘qotiladi. Sug‘orishni 
rejalashtirishda ushbu holatni ham hisobga olish lozim bo‘ladi.
Sug‘orishga berilayotgan suvning yo‘qotishlar qo‘shib 
hisoblangan miqdori brutto sug‘orish me’yori deb ataladi va uni 
quyidagi tenglik asosida aniqlanadi:
M
brutto
= K
sfk

M
netto
bu yerda,M
brutto
– brutto sug‘orish me’yori, (m
3
/ga);
M
netto
– netto (sof) sug‘orish me’yori, (m
3
/ga);
K
sfk
– sug‘orishda suvdan foydalanish koeffitsenti, m
3
/ga;
1.5.3.2. Bir martalik sug‘orish me’yori 
Qishloq xo‘jaligi ekinlarini bir marta sug‘orish uchun kerak 
bo‘ladigan suvning miqdori ushbu ekinning turi, rivojlanish 
fazasi, ildiz tizimining qanday rivojlanganligi va daladagi 
tuproqning turi kabi ko‘rsatkichlarga bog‘liq bo‘ladi.

107 
Odatda ekinni bir marta sug‘orish uchun beriladigan suvning 
miqdori dala tuprog‘ining suvni o‘zida ushlab tura olish 
darajasidan ortib ketmasligi talab qilinadi.
Agar sug‘orishga berilayotgan suvning miqdori tuproqning 
suvni ushlab turish qobiliyatidan ko‘p bo‘lsa, suv tuproqning 
pastki qatlamlariga o‘tib ketadi. Oqibatda yer osti sizot suvlari 
sathining ko‘tarilishi, dala tuprog‘ining botqoqlanishi va 
sho‘rlanishi kabi salbiy hodisalar yuzaga keladi.
Ekinni bir marta sug‘orish uchun beriladigan suvning 
miqdori to‘g‘ri tanlansa, tuproqda ekinni rivojlanishi uchun zarur 
bo‘lgan namlik rejimi yaratiladi va ekin stress holatga tushmay 
yaxshi rivojlanadi va yaxshi hosil to‘playdi.
Ekinning bir martalik sug‘orish me’yorini:
–
tuproqning turi;
–
sizot suvlari sathining joylashuvi;
–
ekinning rivojlanish fazasi;
–
ekinga to‘g‘ri keladigan sug‘orish usuli;
–
ekin turining biologik xususiyatlariga 
bog‘liq ravishda 
belgilanadi
.
Bunda ekinning ildizi rivojlanadigan tuproq qatlamidagi 
namlikning miqdori namlikning eng kam miqdoridan pastga 
tushib ketmasligi talab qilinadi. Namlikning ruxsat etilgan 
miqdorlardan 
pastga tushib ketishi ekinning o‘sishini 
sekinlashtiradi va hosilning yo‘qotilishiga olib keladi.
Tuproq tarkibidagi namlikning ekin rivojlanishi uchun 
maqbul bo‘ladigan eng kam ko‘rsatkichlari dala chegaraviy 
namlik sig‘imining 70-80% iga teng deb tan olingan. Namlikning 
eng yuqori miqdori (β
maks
) esa dala chegaraviy nam sig‘imiga 
teng bo‘lishi mumkin deb belgilangan.
Bayon qilinganlar asosida, bir martalik sug‘orish me’yo-
rining miqdorini tuproqdagi maksimal va minimal namlik 

108 
zaxiralari orasidagi farqqa teng bo‘ladi deb hisoblash mumkin.
m = 100 

γ 

h

(β
maks 
–
β
min
)
bu yerda, γ – tuproqning hajmiy og‘irligi (t/m
3
);
h – tuproqning ekin ildizi rivojlanadigan faol qatlami 
qalinligi, (m);
β
min
– namlikning haqiqiy miqdori;
β
maks
– dala chegaraviy nam sig‘imi;
Tuproq faol qatlamining qalinligi ekin turiga bog‘liq bo‘lib, 
uning qiymati:
–
poliz 
ekinlari uchun 0,5-0,7 m; 
–
boshoqli don ekinlari va g‘o‘za uchun 0,7-1,0 m; 
–
mevali bog‘
lar uchun esa 1,0-1,2 m ga teng deb 
hisoblanadi. 
Ekinni bir martalik sug‘orish me’yori qo‘llanilayotgan 
sug‘orish usuliga ham bog‘liq bo‘lib, bir xil tuproq sharoitida 
muayyan ekinni egatlab sug‘orilganda kattaroq, xuddi shu ekinni 
tomchilatib sug‘orilganda kamroq bo‘ladi.
1.28-jadval
 

Download 13,74 Mb.