295
uchun klinker qaytarish-muhit ta’siriga uchratiladi. Shunda klinker tarkibidagi Fe
2
O
3
ko‘rinishidagi temir oksid kamrok bo‘yaydigan Fe
3
O
4
ga aylanadi va sement yanada
oqaradi. Xom ashyo aralashmasi va oq sement klinkeri mahsus qattiq kam
yoyiladigan po‘lat yoki chinni plitalar qoplangan shar tegirmonlarda maydalanadi.
Oq portlandsement klinkerini plitalar ishlab chiqarish
uchun zarur xom ashyo
sifatida juda oq bo‘lgan materiallar-sof ohaktosh yoki bo‘r va seralyuminiy oksidli
gillar (kaolinlar) ishlatiladi.
Oq portlandsement oqlik darajasiga karab uch navga bo‘linadi. Oliy nav OTS-
1, OTS-2 (OTS-oq sement). Turli nav sementning oqlik darajasi kamida kuyidagi
talablarga mos bo‘lishi kerak. 1-nav-76%, 2 nav-72% oddiy portlandsement 40%
gacha.
Oqlik darajasi fotometr yordamida aniqlanadi. Standartga ko‘ra qaytarish
koeffitsienti 96,3% dan kam bo‘lmagan bariy sulfat (BaSO
4
)
oqlik etaloni
hisoblanadi. Klinkerdan ko‘p miqdorda uch kalsiyli silikat bo‘lsa, oq
portlandsementdan tayyorlangan buyumlarning sirtida oq dog‘lar yoki sho‘ra hosil
bo‘lishi mumkin. C
3
S ning gidrolizi vaqtida ohak ajralib chiqishi sababli bu xol yuz
beradi. Bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun oq portlandsement, albatta, ohakni kam
eriydigan kalsiy gidrosilikatga aylantirish uchun 5…10%
juda aktiv gidravlik
qo‘shimcha qo‘shiladi.
Klinker tarkibida ko‘p miqdorda C
3
S va C
3
A bo‘lgani uchun oq sement tez
mustahkamlana boradi, hamda ko‘proq kirishish xossasiga ega bo‘ladi. Bu sement
400 va 500 markalarda ishlab chiqariladi.
Oq
portlandsement klinkeriga gips, diatomit (mramor yoki bo‘r) va mineral
pigmentlar (suvda va organik eritmalarda erimaydigan mayda tuyilgan rangli
kukunlar pigmentlar deb ataladi) birga qo‘shib tortish yo‘li bilan rangli sementlar
olinadi.
Jumladan, qo‘shilmalar sifatida oxra (sariq yoki qizil tusli mineral buyoq),
temir, surik (qizil yoki qizg‘ish-jigar rang beruvchi mineral), marganets rudasi (jigar
rang), ultramarin (havo rang) va shu kabilar qo‘shish mumkin. Oq va rangli sementlar
suniy marmar tayyorlashda ham ishlatiladi.
296
Rangli sementlar yana quyidagi yo‘l bilan ham olinadi. Bo‘yovchi oksidlar
(xrom, marganets, kobalt, nikel, mis oksidlar) xom ashyo aralashmasiga aralashtirib
yashil, havo rang, qora, jigar rang, sariq va boshqa turdagi rangdor klinkerlar olinadi.
Mineral strukturasiga turli oksidlarning birikishi tufayli olingan rangli klinker tortilib
yaltiroq, tekis va turg‘un rangga ega bo‘lgan sement olinadi.
Pardozlash materiallari o‘zlarining tabiati va texnikaviy xossalariga ko‘ra
konstruktiv betonga yaqin tursa xam yig‘ma o‘y-joy
qurilishlaridagi pardozlash
ishlarini mexanizatsiyalashga qulay imkon yaratadi. Ular bir xil tipdagi texnologik
jarayonlar va asbob-uskunalarni ishlatish hamda uzoq muddatga chidamli rangli
konstruksiyalar olish imkonini beradi. Shu jixatdan oq va rangli portlandsementlarni
eng yuqori unumli pardozlash materiallaridan biri deb xisoblash mumkin. Chunki bu
oddiy portlandsementning ko‘rinishlaridan biri bo‘lib, oq va turli ranglarni o‘zida
mujassamlashtirgan va yuqori darajadagi mustahkamlikka ega bo‘lgan sementdir.
