Tayanch so‘z va iboralar:
ijtimoiy siyosat, ijtimoiy siyosatning xususiyatlari, liberal ijtimoiy
siyosat,ijtimoiy himoya, ijtimoiy ta’minot, ijtimoiy himoya modellari, ijtimoiy
1
.https://www.researchgate.net/publication/337672723_Singapur_innovacion_rivozlanisining_uz
iga_hos_hususiatlari
84
himoya konsepsiyasi, ijtimoiy sug‘urta, ijtimoiy xizmatlar, “Osiyo fenomeni”,
“Osiyo qadriyatlari”.
Nazorat uchun savollar:
1.Ijtimoiy siyosat tarkibi va rivojlanish modellarini taxlil qilib bering?
2.AQSh liberal ijtimoiy siyosatining mazmuni va amalga oshirish yo‘llari
nimalarda namoyon bo‘ladi?
3.Yevropa davlatlarida ijtimoiy siyosatining xususiyatlari nimalardan iborat?
4.Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari ijtimoiy siyosatining o‘ziga xos
xususiyatlari qanday?
5.Davlatning ijtimoiy siyosati qanday ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi?
85
7-mavzu: IJTIMOIY ShERIKLIK TIZIMI: HOKIMIYaT
TUZILMALARI BILAN ALOQALARNI O‘RNATISh
Reja:
7.1.”Ijtimoiy sheriklik” tushunchasi va uning tamoyillari
7.2. Ijtimoiy sheriklik haqidagi g‘oyalar evolyusiyasi.
7.3.O‘zbekistonda ijtimoiy sheriklik modelining rivojlanish xususiyatlari.
7.1.”Ijtimoiy sheriklik” tushunchasi va uning tamoyillari.
Ijtimoiy sheriklik – o‘zaro hamkorlikning yangi va zamonaviy shakli bo‘lib,
bunda o‘zaro munosabatga kirishayotgan sub’ektlarning huquq va erkinliklari
tenglik asosida vujudga kelib, ular bir xil huquqiy maqomga ega bo‘ladilar.
Ayrim ilmiy manbalarda «hamkorlik» va «ijtimoiy sheriklik» tushunchalari bir
xil ko‘rsatiladi. Fikrimizcha, ular o‘rtasida muayyan farq mavjud. Agar ijtimoiy
hamkorlikda o‘zaro munosabatga kirishayotgan tomonlardan biri yuqori yoki quyi
maqomga, yoxud bir tomon buyuruvchi, ikkinchi tomon bo‘ysunuvchi shaklida
munosabatga kirishsalar, ijtimoiy sheriklikda har ikki tomon ham bir xil maqomga
ega bo‘ladi. Bundan shunday xulosa qilish mumkinki ijtimoiy hamkorlik keng
ma’noga ega bo‘lib, u sub’ektlar o‘rtasidagi har qanday munosabatlarni ifoda etsa,
ijtimoiy sheriklik esa, mohiyatan sub’ektlar o‘rtasidagi o‘zaro tenglikka asoslangan
munosabatni aks ettiradi.
Ijtimoiy sheriklik hozirgi kunda jahondagi ko‘pchilik mamlakatlarning Mehnat
kodekslarida, mamlakatlarni strategik rivojlantirishga aloqador hujjatlarda, turli
sohalarga oid uslubiy tavsiyalar va me’yoriy hujjatlarda mustahkam o‘rin
egallamoqda.
Ijtimoiy sheriklik XX asr oxiri va XXI asr boshlarida siyosiy barqarorlikni
ta’minlashda, jamiyatda yangicha insoniy munosabatlarni shakllantirishda borgan
sari ko‘proq va muhimroq rol o‘ynamoqda. Ijtimoiy sheriklik dastavval mehnat
munosabatlarini tartibga solish maqsadida vujudga kelgan bo‘lsa ham, hozigi kunda
uning faoliyat yuritish sohalari mehnat munosabatlari doirasidan ancha chetga
chiqadi.
86
XX asr oxiri va XXI asr boshlarida ― sektorlararo ijtimoiy sheriklik
konsepsiyasi ko‘p mamlakatlarda, shu jumladan MDHga a’zo mamlakatlarda keng
tarqala boshladi. Mazkur konsepsiyaga ko‘ra, ijtimoiy sheriklik sub’ektlari
hokimiyat, biznes va nodavlat notijorat tashkilotlar vakillaridan iborat. Sektorlararo
ijtimoiy sheriklik ikki yoki uch sektor: davlat, biznes, notijorat sektor ijtimoiy
muammolarini hal qilishda o‘zaro kelishilgan konstruktiv harakatlarni amalga
oshirishni ifodalaydi. Respublikamizning “Ijtimoiy sheriklik to‘g‘risida”
Qonunida
ijtimoiy
sheriklik
sub’ektlari
haqidagi
3-bobida
shunday
deyiladi:”Ijtimoiy sheriklik davlat organlarining nodavlat notijorat tashkilotlari va
fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari bilan mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish dasturlarini, shu jumladan tarmoq, hududiy dasturlarni, shuningdek
normativ-huquqiy hujjatlarni hamda fuqarolarning huquqlari va qonuniy
manfaatlariga daxldor bo‘lgan boshqa qarorlarni ishlab chiqish hamda amalga
oshirish borasidagi hamkorligidir.”
1
Yevropa tajribasi kursatishicha, ijtimoiy sheriklik ish beruvchilar va
ishlovchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabat muammolarini xal kilishda samarali
vositalardan biri xisoblanadi. Hozirgi zamon jamiyatida ishlov-chilar asosan, kasaba
uyushmalari tashkilotida birlashgan bo‘lib, fukarolik jamiyatining asosiy tashkil
qilingan qismi hisoblanadi. Ijtimoiy sheriklik xaqida gapirganda, ko‘p xollarda
mehnat munosabatlari soxasidagi shartnomalar ko‘zda tutiladi. Bundan tashkari, ish
beruvchilar va ishlovchilar o‘rtasidagi munosabatlarni tashkil qilish buyicha katta
tajriba to‘plangan bo‘lib, uning tuzilishi Yevropa tarixi bilan uzviy bog‘lik bo‘lgan
BMTning ixtisoslashgan tashkiloti - Xalkaro mexnat tashkiloti (XMT) da namoyon
bo‘ladi.
Ijtimoiy sheriklikning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat qilib
belgilangan: qonunga bo‘ysunish; teng huquqlilik; ochiqlik va shaffoflik;
1
https://www.lex.uz/docs/2468214
87
hammaboplik; mustaqillik; xolislik; o‘zaro hurmat, manfaatlarning inobatga olinishi
va mas’uliyat; majburiyatlar qabul qilishning ixtiyoriyligi.
1
Ijtimoiy sheriklik g‘oyasi ijtimoiy va siyosiy sohada insoniyat kashf qilgan eng
buyuk ixtirolardan biridir. Insoniyat ijtimoiy sheriklikning zururligini anglab yetishi
uchun ko‘p asrlar kerak bo‘ldi. Bu jarayonda uzoq davom etgan konfrontatsiyani,
murosasiz kurashlarni, keskin ijtimoiy nizolarni boshdan kechirishga to‘g‘ri keldi.
|
