Amaliy mashg‘ulot № 5-6
Tema: «Yurak urib ketishi. Kon aylanish yetishmovchi, kamqonlik, tireotoksikoz kasalliklarida yurak urib ketish sindromini qiyosiy tashxislash.» Umumiy amaliyot shifokori taktikasi. OP va QVP sharoitida davolash, dispanser kuzatuvi, nazorat va reabilitatsiya tamoyillari. Bemorlarni tor mutahassisga yoki shifoxonaning ixtisoslashtirilgan bo‘limiga yuborishga ko‘rsatmalar. Profilaktika tamoyillari. Mavzuni o‘tish tamoyillari»
Ukuv vakti: 6 ,4soat
|
Ukuv mashgulotining tuzilishi
|
Ukuv uslubiy xona .
EKG Kabineti
UASh Kabineti
Ukuv kullanma, fantom, mulyaj, tarkatma material, mavzuiy masalalar tuplamiva testlar
Televizor, video apparatura, multimedia
|
Ukuv mashgulot maksadi: UAShni erta tashxislash va takkosiy tashxislash, turli kasalliklar sababli shu jumladan kon aylanishi buzilishi, kamkonlik, tireotoksikoz kabi kasalliklar ritm buzilishlarida optimal davo variantini tanlashga, "UASh kvalifikatsion xarakteristikasi talablariga asosan birlamchi tizim sharoitida olib borish tamoyillariga urgatish.
|
Pedagogik vazifalar:
1.Qonaylanishetishmovchiligi,kamqonlik, tireotoksikoz kasalliklarini erta aniklash masalalarini kurib chikish. 2. Qonaylanishetishmovchiligi,kamqonlik,tireotoksikoz kasalliklari bor bemorlarni kursatish.
3. Qonaylanishetishmovchiligi,kamqonlik,tireotoksikoz kasalliklari ritm buzilishli bemorlarni klinik-laborator va instrumental tekshiruv natijalarini kurib chikish.
4. Qon aylanish yetishmovchiligi,kamqonlik, tireotoksikoz taqqosiy tashxislash utkazish.
Qonaylanishetishmovchiligi,kamqonlik,tireotoksikoz kasalliklari ritm buzilishli bemorlarnitugri davolashga urgatish.
Qon aylanish yetishmovchiligi, kamqonlik, tireotoksikoz kasalliklarida kuzatuv va monitoring olib borish
8. birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi profilaktikasi tamoyillarini urgatish.
|
Ukuv faoliyat natijalari:
UASh bilishi lozim:
Qon aylanish yetishmovchiligi,kamqonlik, tireotoksikozdagi klinik belgilarni bilishi lozim
Qon aylanish yetishmovchiligi,kamqonlik, tireotoksikoz paydo bo‘lish mexanizmini bilishi lozim.
Qon aylanish yetishmovchiligi,kamqonlik, tireotoksikoz taqqosiy tashxislashni.
Kuruv vaqtida qon aylanish yetishmovchiligi,kamqonlik, tireotoksikozi bor bemordan ratsional anamnez yig‘a olishni.
Kuruv vaqtida bemor axvolini ob’ektiv baxolashni.
OP va QVP sharoitida qon aylanish yetishmovchiligi, kamqonlik, tireotoksikoz bilan og‘rigan bemorlar uchun ratsional tekshiruv rejasini tuzishni
Qon aylanish yetishmovchiligi, kamqonlik, tireotoksikoz kasalliklarida birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi profilaktikasi tamoyillarini
Yurak urib ketish sindromi bor bemorlar dispanserizatsiyasi va reabilitatsiyasini olib borish tamoyillarini.
UASh bajara olishi lozim:
qon aylanish yetishmovchiligi, kamqonlik, tireotoksikozda aritmiyalarni erta tashxislash takkosiy tashxislashni
qon aylanish yetishmovchiligi, kamqonlik, tireotoksikozda aritmiyalarni davolashda dori preparatlarini tugri tanlash.
Nomedikamentoz davo usullari shuningdek soglom turmush tarzi tugrisida maslaxat berish.
EKG kuyish va ukish.
|
Ukitish usullari
|
Ma’ruza, muammoli masalalar, test, demonstratsiya, video, diskussiya, suxbat, miya xujumi uyiniga urgatish, grafik organayzer- klaster.
|
Ukuv faoliyatni tashkil kilish shakllari
|
Individual ish, guruxlar bilan ishlash, kollektiv ishlash, auditor, auditoriyadan tashkari.
|
Ukitish manbalari
|
Ukuv kullanma, tarkatma material,graficheskiy organayzer- diagramma Venna, situatsion masalalar va testlar tuplami, EKG tuplami.
Televizor, video apparatura, multimedia.
|
Kaytar aloka manba va usullari
|
Blis-surov, test, ukuv topshiriklarini bajarganligi prezentatsiyasi zapolnenie ambulatornыx kart, amaliy kunikmalarni bajarish. EKG olish, rasshifrovka EKG interpretatsiyasi
|
Mashgulot texnologik kartasi
Tema: «Yurak urib ketishi. Kon aylanish yetishmovchi,kamqonlik, tireotoksikoz kasalliklarida yurak urib ketish sindromini qiyosiy tashxislash.» Umumiy amaliyot shifokori taktikasi. OP va QVP sharoitida davolash, dispanser kuzatuvi, nazorat va reabilitatsiya tamoyillari. Bemorlarni tor mutahassisga yoki shifoxonaning ixtisoslashtirilgan bo‘limiga yuborishga ko‘rsatmalar. Profilaktika tamoyillari. Mavzuni o‘tish tamoyillari»
№
|
Amaliy dars bosqichlari
|
Dars shakli
O‘tkazilish joyi
|
Dars davomiyligi
225
|
1
|
Kirish qismi (mavzuni asoslash)
|
|
10
|
2
|
Mavzuni yangi pedagogik interfaol uslublarni qo‘llagan holda muhokama qilish (usul «ari ini»), hamda demonstratsion materiallarni taqdim qilish (tibbiy xaritalar komplektlari, plakatlar, rentgenogrammalar), boshlang‘ich bilim darajasini aniqlash.
|
So‘rov, muxokama
Dars xonasi, UASh xonasi
|
40
|
3
|
Muxokama natijasini chiqazish
|
|
10
|
4
|
Amaliy qismni amalga oshirish uchun vazifa aniqlash- mutaxassis so‘rovi.
Tibbiy xaritalarni to‘ldirish bo‘yicha qoidalar va maslahatlarni tushuntirish.
|
Muxokama
UASh xonasi
|
20
|
5
|
Amaliy qismni o‘qituvchi nazorati ostida o‘zlashtirish.
|
Mutaxx. So‘rovi. Bemorlar bilan muloqot va tibbiy xaritalarni to‘ldirish, muammoli masalalar.
Bemorlarni poliklinikada qabul qilish, uyga chaqiriq vaqtida bemorlarni ko‘rigi.
|
20
|
6
|
Bemor haqidagi axborotlar interpretatsiyasi: shikoyatlar, ko‘rik, perkussiya, auskultatsiya, hamda UQT, UST va biokimyoviy tahlillar va tashhisni shakllantirish.
|
Kasallik tarixi, laborator taxlillar, muammoli masalalar.
|
25
|
7
|
Talabalarning nazariy va amaliy bilimlarini muhokama qilish, materialni o‘zlashtirish, o‘zlashtirish ko‘rsatkichini baholash.
|
Og‘zaki so‘rov, testlar, muxokama, amaliy ko‘nikmalarni aniqlash.
Poliklinikadagi o‘quv xonasi
|
75
|
8
|
Amaliy dars mavzusi bo‘yicha xulosa qilish, 100 balli tizimda baho qo‘yish va bahoni e’lon qilish. Keyingi darsni uy vazifasi sifatida berish(savollar to‘plami).
|
Axborot, mustaqil ish uchun savollar.
Poliklinikadagi o‘quv xonasi
|
25
|
2. Motivatsiya
Aksariyat ritm buzilishi bulgan bemorlar birlamchi buginda UASh ga uchrashadi. Bunday sharoitda UASh KVP yoki OP sharoitida ritm buzilishini tashxislash va kerakli yordam kursatishga yoki maxsus shifoxonaga yotkizishga yullanma beradi. Bu vaziyatni urganish UASh tayyorlash dasturining asosini tashkil etadi.,
Predmetnlar aro va predmet ichi alokalari.
Anatomiya, Gistologiya embriologiya va sitologiya bilan Biologiya, Normal fiziologiya, Bioximiya, Patologik anatomiya, Patologik fiziologiya, Topografik anatomiya i operativ xirurgiya, Ichki kasalliklar propedevtikasi Tuberkulez, Onkologiya, Rentgenologiya i tibbiy radiologiya, Fizioterapiya, Endokrinologiya, Fakultativ terapiya, Gospital terapiya.
4.Mashgulot moxiyati.
4.1. Nazariy kism.
Amaliy mashgulotning nazariy kismida ketma ket aritmiyalarning klassifikatsiyasi, klinikasi va kon aylanish yetishmovchiligida yurak urib ketishi, kamkonlik, tireotoksikoz bilan takkosiy tashxislash
Surunkali yurak yetishmovchiligi.
YuE turli formalari va boskichlariga kura turli kechishi va simptomlari.Klinikshakllari.
1. Turgun korinchalar yetishmovchiligi mitral nukson, YuIK ogir shakllari- ayniksa AG bor bemorlarda Kechishi xansirash, ortopnoe, turgun upka auskultatsiya (kurak pastida kuruk xirillashlar, kuchib yuruvchi nam xirillashlar) va rentgenologik, yurak astmasi, upka shishi giertenziyasi, taxikardiya.
2. Chap korinchalar otishi yetishmovchiligiaortal nukson ,YuIK, arterial gipertenziyaxarakterli.Bosh miya kon aylanishi yetishmovchiligi. (bosh aylanishi, kuz oldida korongilashish, xushdan ketish), koronar yetishmovchilik, sfigmografik va exokardiografik belgilar. Ogir xollarda Cheyn — Stoks nafasi, alternirlovchi puls (ba’zan) presistolik galop ritmi (patologik IV ton), turgun chap korincha yetishmovchiligi klinik kurinishi.Terminal boskichda ung korincha yetishmovchiligi kushilishi mumkin.
3. Turgun ung korincha yetishmovchiligi mitral va trikuspidal nukson, konstruktiv perikardit uchun xarakterli.Odatda turgun chap korincha yetishmovchiligi kushiladi. Kechishi: buyin venalari shishi, yukori venoz bosim, akrotsianoz, jigar kattalashishi, subikteriklik, periferik va ichki shishlar.
4. Ung korinchalar otishi yetishmovchiligi upka arteriyasi stenozi, upka gipertenziyasi uchun xarakterli. Asosan tashxislanadi rentgenologik natijalar (periferik upka tomir rasmi kamayishi) Bu shaklning boshka belgilari xam aniklanishi mumkin: anik jismoniy zurikish chegarasida xansirash, ung korincha gipertrofiyasi-palpatorno, sung EKG belgilari “bosim ostida” (Rtishcha baland, T tishcha past, ung kukrak tarmoklarida) Juda ogir xollarda tnri koplamlari kulrang.
5. Distrofik formasi. Koidaga kura ung korinchalar yetishmovchiligi terminal boskichida;Variantlar: a) kaxektik b) distrofik shishli terining distrofik uzgarishlari bilan. (yupkalashish, yaltirash, teri rasmining tekislanishi, dagallashish), shish — tarkalgan yoki chegaralangan xarakatchan, gipoalbuminemiya, juda yakkol rivojlangan xollarda— anasarka; v) korrigatsiyalanmaydigan tuzli ozish.
Turgun YuE rivojlanishi va ogirlik darajasi. Kup sonli YuE belgilardan u yoki bu boskichni kursata oladigan ma’lum sondagi anik boskichni yetarli aniklay oladigan simptomlarni ajratib olinadi. I boskich: YuE urtacha yoki kuprok jismoniy zurikishda. II A boskich: 1) kam jismoniy zurikishda YuE sub’ektiv simptomlari2) ortopnoe; 3) bugilish xurujlari. 4) rentgenografik ikkilamchi upka gipertenziyasi EKG belgilari.; 5) shishlarni kayta paydo bulishi. 6) jigarni kayta kattalashishi. 7)boshka belgilarsiz kardiomegaliya 8) boshka belgilarsiz mersal aritmiya II B boskich: 1) yurak astmasi kayta xurujlari 2) doimiy periferik shishlar 3) bushliklarda shishlar — doimiy yoki kayta paydo buladigan. 4) jigarning turgun kattalashishi davo vaktida nisbatan kichrayishi lekin kattalashish koladi. 5) atriomegaliya; 6) oldingi boskichdagi xech bulmaganda bitta belgi va kardiomegaliya 7) mersatel aritmiya oldingi boskichdagi bitta belgi bilan birga. III boskich, terminal: 1)kichik jismoniy zurikish yoki tinch xolatda ogir sub’ektiv buzilishlar 2) xafta davomida yurak astma xurujlarining bir necha bor kaytalanishi. 3) organ va tukimalarda distrofik uzgarishlar.
Surunkali yurak yetishmovchiligida shish asta sekin rivojlanadi va oyok, kullarda simmetrik joylashadi, yotokdagi bemorlarda orkasida va bel xamda dumgaza soxasi tukimalarida kuzatiladi. Bunda teri sovuk, sianotik, elastikligi pasaygan asosan katta muddatli shishlarda. Yurak shishlari sezilarli kattik, barmok bilan bosib kurilganda chukurcha xosil buladi, tana xolati uzgartirilganda kushilib ketadi. Shish rivojlanishi odatda kamrok yoki kuprok xansirash davrlari bilan birga keladi. Ba’zan teri va teri osti shishi assit, gidrotoraks bilan birga kechadi. (asosan ung tomonlama). Koidaga kura yurak yetishmovchiligi belgilari- buyin venalari shishi, xansirash, jigar kattalashishi. Yurak tekshiruvi utkazilganda bevosita uning shikastlaganligi aniklanadi. (xajmining kattalashishi, aritmiyalar borligi, yurakda shovkinlar va boshk).
Yurak shishida peshob tarkibi uzgarmagan, lekin kupincha peshob turgun buyrak deb ataladigan taxlilni beradi. Bunday sharoitda proteinuriya, odatda 1 promille dan kam , yetarli solishtirma ogirlik, chukmada sezilarli uzgarish.
Anemiya yukori yurak otishi bilan yurak yetishmovchiligiga olib kelishi mumkin
Kon aylanish yetishmovchiligi (NK) – patologik xolat bulib, kon aylanish tizimining organ va tukimalarga yetarli mikdorda kon yetkazib bera olmasligi sababli normal funksiya kursata olmaydi.
Kon aylanish buzilishi rivojlanishiga kura utkir (bir necha minutdan soatgacha) va surunkali (bir necha xaftadan birnecha yilgacha) Bundan tashkari yurak yetishmovchiligi, yurak zararlanishi bilan va kon tomir yetishmovchiligi, unda kon aylanishi buzilishida birinchi navbatda kon tomir komponenti yetishmovchiligi ustunlik kiladi.
Tireotoksikoz-uchrashi bir xil uchramaydi. Kupincha 20 dan 50 yoshgacha kuprok ayollarda uchraydi.
Sabablar: diffuz toksik bukok, kalkonsimon bezning toksik adenomasi (KB), utkir osti granulematoz tireoidit (tireoidit Kervin), tireoidit gormonlarning tashkaridan kirishi.
Klinika: yukori kuzgaluvchanlik, vaxima, ishtaxa yaxshiligiga karamasdan ozish, yurak urib ketishi, issikni kutarolmaslik, uykuning buzilishi, subfebril temperatura, mushaklar xolsizligi, diareya, terlash, asosan kul kaftlari, ayollarda xayz siklining buzilishi. Kuruvda issik nam kullar, tremor KB kattalashishi, atrofiya, proksimal mushaklar xolsizligi, kuz tirkishining kengayishi, ekzoftalm, oftalmopatiya. Tireotoksikoz klinikasida yetakchi uzgarish bu YuKT tizimida kuzatiladi. Bemorlarni yurak urib ketishi, irradiatsiya bermaydigan yurak soxasidagi uyuvchi ogrik, NSDdagiga uxshaydigan xansirash bezovta kiladi. («nafas olishdan konikmaslik») . Bir kator bemorlarda uyku arteriyasi pulsatsiyasi kurinib turadi, yurak zarbi kutarilgan, taxikardiya (YuKS 1min 90 martadan kup). AD kasallikning yengil formasida normal. Keyinchalik kasallikning ogirlik xolatiga karab sistolik bosim kutariladi va diastolik bosim pasayadi. Auskultatsiyada yurak tonlari kattik ba’zan chukkida I ton kuchaygan. Shu bilan bir katorda upka arteriyasida II tona aksenti aniklanadi. Chap tomon kovurgalar oraligida, tush suyagi chegarasida va yurak chukkisida jismoniy zurikishdan keyin kuchayadigan funksional sistolik shovkin eshitiladi. Kasallik zurayib borishi bilan sistolik shovkin doimiy bulib, kupol xamda butun bulmachalar soxasida eshitiladi. Bir kator bemorlarda ritm buzilishi kuzatiladi: sinusli (nafas) aritmiya, ekstrasistoliya. Mersal aritmiya kasallik boshlanishida kuzatilib sung paroksizmal tus oladi. Kasallik zurayishi bilan doimiy bulib koladi. Ba’zan kon aylanish buzilishi I va II darajasi kuzatiladi. Ba’zan kon aylanish buzilishi MA yuzaga kelishi bilan tez zurayib ketadi. Bunday xollarda uzgarishlar katta kon aylanish tizimida yuz beradi. (jigar tez kattalashadi va kattiklashadi, periferik shish, assit, gidrotoraks, kam xollarda anasarka). Kichik kon aylanish tizimida turgun uzgarishlar kam uchraydi.
Surunkali yurak yetishmovchiligi tashxislash kriteriylari. (P. Mc. Kee, 1971)
“Katta” kriteriylar
|
“Kichik” kriteriylar
|
1. Jismoniy zurikishda xansirash va kuruk yutal
|
1. Oyoklarda shish
|
2. Tungi paroksizmal xansirash yoki ortopnoe
|
2. Tungi yutal
|
3. Upkada turgun nam xriplar
|
3. Gepatomegaliya
|
4. Upka alveolyar shishi.
|
4.Plevral bushlikda uncha kup bulmagan suyuklik
|
5. Kardiomegaliya
|
5. UTS 30% yukori normadan kam
|
6.Protodiastolik ritm galopa (patologik III ton)
|
6. YuKS 1 min 120 kup
|
7. sVD oshishi
|
7.Mushaklarning tez charchashi
|
8. Buyin venalari shishi
|
|
9. Gidrotoraks (asosan ung tomonlama)
|
|
5 kunlik davolash natijasida tana vaznining 4 kg ga kamayishi
|
|
Surunkali yurak yetishmovchiligi tashxisi kuyish uchun 2 ta katta kriteriy yoki 1 ta katta va 2ta kichik kriteriy zarur. Shuni esda tutish lozimki surunkali YuE erta boskichi (yashirin korinchalar sistolik disfunksiyasi), 40% YuE bulgan bemorlarda uchraydi, lekin klinik belgilar yetarli bulmaydi. Yashirin korinchalar sistolik disfunksiyasi tashxisi kuyish uchun kushimcha asbobiy tekshiruvlar, ExoKG, zurikishli sinama, radionuklid tekshirish usullari va b.k.
SYuE bor bemorlarni tekshirish uchun tavsiya kilingan asosiy laborator va instrumental testlar. (agarda bemor oldin bu tekshiruvlardan utmagan bulsa)
Diagnostik testlar
|
Natijalar extimoli
|
Izox
| |
Umumiy klinik kon taxlili
|
Kamkonlik
|
SYuE sababi yurak otishining yukoriligi bulishi mumkin.
|
Klinik belgilari uxshaydigan kasalliklar. (xansirash, taxikardiya va b.k..)
|
Umumiy klinik peshob taxlili
|
Proteinuriya
|
SYuE xuddi buyrak shikastlanishiga uxshaydi.
|
Buyrak kasalliklarining shish sindromi bilan kechishi, nefrotik sindrom, utki rva surunkali glomerulonefrit va b.k.
|
Konning bioximik taxlili
|
elektrolitlar disbalans (Na+, K+, Sa2+, Mg2+ i dr)
|
Muolaja buyurganda xisobga olish zarur.
|
Giperglikemiya
|
Kandli diabet bulishi mumkin
|
Mochevina va kreatinin mikdorining oshishi
|
Buyrak kasalliklarida SBE
|
Giperlipidemiya (umumiy XS, XS LNP, XS LVP, TG, koeffitsient aterogennost)
|
Koronar arteriyalar aterosklerozi, YuIK sababi SYuE bulishi mumkin
|
Giperfermentemiya (AsAT, AlAT, GGTP), uzgarish, jigarning koldikli sinamasi va b.k.
|
SYuE da jigardagi uzgarishlar
|
LDG, KFK, MV KFK
|
|
Mikdorining uzgarishi TTG, T4, T3
|
Gipertireoz yoki gipotireoz
|
EKG (tinch xolatda)
|
EKG-da miokard infarkti belgilari (patologik Q tishcha)
|
SYuE infarktdan keyingi va kardioskleroz natijasi xamda yurak nasos fuksiyasining kamayishi.
|
Sinusli taxikardiya
|
SAS faolligi oshishi miokard kiskarishining pasayishi fonida
|
Taxiaritmiya, bradiaritmiya
|
SYuE bor bemorlar umumiy axvoli yomonlashishiga sabab bulishi mumkin.
|
Chap korincha gipertrofiyasi
|
SYuE AG, YuIK, aortal poroklar natijasi bulishi mumkin.
|
Chap korincha diastolik disfunksiyasi bulishi extimoli.
|
Ung korincha gipertrofiyasi
|
SYuE sabablaridan —upkaning obstruktiv kasalligi (upkali yurak)
|
Upkali AGbelgilari bulishi extimoli.
|
Funksional zurikishli sinama (karshi kursatma bulmaganda)
|
Musbat sinama
|
YuIK SYuE sababi bulishi mumkin
|
Jismoniy zurikishga tolerantnlikni pasayishi, zurikish vaktida gemodinamik kursatkichlarning uzgarishi.
|
SYuE erta boskichlarida tashxislash.
|
FK XSNni ob’ektivlash NYHA buyicha
|
Kukrak kafasi a’zolari rentgenografiyasi
|
Upkada venoz turgunligi belgilari va upka arteriolyar AG
|
Kichik kon aylanish doirasida gemodinamikaning buzilishi
|
Gidrotoraks
|
|
Kardiomegaliya
|
|
Kengayish va aorta kalsinozi
|
|
Infiltrativva fibrozlanuvchi upka kasalliklari.
|
Takkosiy tashxis xansirash bilan kechadigan SYuK va upka kasalliklarida izolirlangan ung korinchali SYuE sababi bulishi mumkin. (surunkali upkali yurak)
|
Ikkilamchi obstruktiv upka emfizemasi
|
|
Exokardiografiya va kon aylanishning dopplertekshiruvi bilan
|
Chap korincha sistolik disfunksiya belgilari (uzgarishlar KDO, KSO, UO, MO, UI, SI, FV, kon aylanish tezligi kursatkichlari)
|
Sistolik SYuE tashxislash
|
Chap korincha diastolik disfunksiya belgilari (uzgarish pik Ye yoki A, munosabat Ye/A, vakt IVRT, DT)
|
Diastolik SYuE tashxislash
|
Chap korincha kiskarishining lokal buzilishi (asinergiya)
|
YuIK SYuE sababi bulishi mumkin YuIK YuIK SYuE sababi bulishi mumkin
|
Perikard bushligida suyuklik
|
Ekssudativ perikardit SYuE sababi bulishi mumkin
|
Kattiklashish, perikard varaglarining yopishishiva b.k.
|
Konstriktiv perikardit SYuE sababi bulishi mumkin
|
MMLJ kattalashishi
|
AG SYuE sababi bulishi mumkin
|
Chap korincha asimmetrik gipertrofiyasi belgilari
|
GKMP diastolik SYuE sababi bulishi mumkin
|
Gipertrofiyasiz chap korincha dilatatsiyasi belgilari
|
DKMP SYuE sababi bulishi mumkin
|
Kopkokchalar zararlanishi
|
Yurak nuksonlari SYuE sababi bulishi mumkin
|
SYuE bor bemorlarni tekshirishda shart xisoblangan asbobiy diagnostik testlarga: EKG, Kukrak kafasi a’zolari rentgenografiyasi, exokardiografik tekshiruv (bir ulchamli, ikki ulchamli vadoppler tartibli)va sutkali monitorlash EKG Xolter buyicha.
Yurak shishlarini davolash.
Asosiy kasallikni davolash; aloxida sindromlarni patogenetik davosi; aritmiya, atrioventrikulyar blokada, surunkali yurak yetishmovchiligi (kardiosklerozda, miokardning yurak glikozidlariga tolerantligining pasayishi).
Davo. Rejim va parxez: 1 boskichda — mexnat va dam olish tartibiga rioya kilish, nisbiy jismoniy mashklar (sport emas!). Ogirrok boskichlarda jismoniy xarakatlar chegaralangan,davriy yoki doimiy yotok,yarim yotok tartibi tavsiya kilinishi lozim. Parxez — tulik tarkibli, yengil xazm buladigan, oksilga boy, vitaminlar, kaliy. № 10 Parxez talabga javob bermaydi № 5 Parxez, imkoniyat boricha — mevalar bilan boyitilgan, tvorog smetana bilan birga. Suyuklik tuplanishiga moyillik bulganda va AG da osh tuzini chegaralash tavsiya kilinadi. Massiv shishlarda kiska muddatli tuz kat’iy chegaralangan parxez tavsiya kilinadi. № 10 parxez davomiyligi 1-2 xaftadan kuprok bulib saluretik davo bilan birga kullanilganda xavfli tuzli ozishga olib keladi. Yengillashtiruvchi (razgruzoch) kunlar Yanada yaxshi samara beradi, kun davomida bir xil,yengil xazm buladigan,tarkibida natriy xlori kam bulgan ovkatlar iste’mol kilish. (guruchli, olma-guruchli va b.k.).
SYuE turli formalari va turli kelib chikishida dori preparatlari bilan davolash turlicha buladi. Davo doimo jismoniy faollik chegaralangan xolda olib borilishi lozim. SYuE adekvat medikamentoz davo doimiy bulishi — asoslanmagan xolda dorilarni tuxtatish kasallik dekompensatsiyasiga olib keladi.
Yurak glikozidlari YuE turgun yetishmovchiligida va mersatel aritmiyada tavsiya kilinadi. Obstruktiv gipertrofik kardiomiopatiyalarda ogir gipo- i giperkaliemiyada, giperkalsiemiyada, atrioventrikulyar blokada, sindrom WPW, sinus tuguni kuchsizligi sindromida, korinchalar ekstrasistolasida (tez-tez, juft, politop) va alloritmiya, shuningdek korinchalar paroksizmal taxikardiyasida yurak glikozidlari karshi kursatma xisoblanadi. Yurak glikozidlari eliminatsiyasi pasayganda (buyrak yetishmovchiligi, karilik) kuvvatlovchi doza 2-3 marta kamaytirilib imkoniyat boricha kon zardobidagi glikozid mikdori yoki kreatinin boglik. Yurak glikozidlari turgun yurak yetishmovchiligida doimiy tavsiya kilinadi. Boshida (2—3 sut) kerakli dozada, keyin doza 1,5—2 marta kamaytiriladi. Keyinchalik dozani tayinlash bemorning individual xususiyatlarini xisobga olib tinch xolatda pulsi 1 minutiga 52—68 marta bulganda va minimal zurikishda 1 min da 90—100 tadan oshmaganda kullaniladi. Xarakatlar kupaygan xollarda doza kupaytiriladi, glikozidli intoksikatsiya belgilari paydo bulganda doza oshirib yuborilganda (bradikardiya yoki uning xavfi bulganda ) — pulsning tez kamayib ketishi 1 minutda 60 va undan kam, kungil aynishi, kusish, korinchalar ekstrasistolasi — politop, juft yoki 1 min da 5—6 tezlikda, atrioventrikulyar blokada va b.k..) yurak glikozidlari bilan davolash zudlik bilan tuxtatilishi lozim. Digoksin kuniga 2 marta tabletkada 0,00025 g yoki parenteral 0,5—1,5 mldan 0,025% eritma ,sung kuniga 0,25—0,75 mg dan(kuvvatlovchi doza) digoksina urniga kamrok samara beruvchi selanid yoki izolanid tabletkada 0,00025 g yoki tomchida 10—25 tomchidan 0,05% eritmadan va lantozid 15—20 tomchidan kuniga 2—3 marta. Digoksin 1 ta tabletkasi selanidning 1,5—2 tabletkasiga tugri keladi yoki 16—20 tomchi selanid va i lantozid. Yanada faollrok xisoblanadigan yurak glikozidi digitoksinni kullashda juda extiyot bulish kerak (tabletkada 0,1 mg) ( yurak urushini tuxtatib kuyish xavfi, toksik ta’siri xatto preparat tuxtatilgandan keyin xam davom etishi(2—4xafta). Preparat tayinlash va dozasini belgilash imkoniyat darajasida statsionarda kilinishi lozim. Kiska vaktga ta’sir kiladigan parenteral yuboriladigan preparatlar (strofantin, korglikon) ogir bemorlarga birinchi kunlarda buyurilib keyinrok tabletka shaklida davom ettiriladi. Strofantin 0,05% eritmasi 0,25—1 ml yoki 0,06% korglyukon eritmasi 0,5—1 ml dan natriya xlorid eritmasi yoki 5-10% glyukoza eritmasi bilan birga tomchi usulida venaga yuboriladi.
Diuretiklar nafakat shishda balki, jigar kattalashishida, upkada yakkol turgun uzgarishlar kuzatilganda, yashirin suyuklik tuplanganda, sinama sifatida ishlatilganda xansirashning kamaytiradi. Diuretiklar minimal dozada, koidaga kura yurak glikozidlari fonida buyuriladi. Massiv diuretiklar bilan davolash kat’iy yotok tartibi bulganda buyuriladi. Davo sxemasi individual tayinlanadi va davolash davomida uzgartirilib boriladi. Yanada samarali davo uziluvchan davo xisoblanib, preparat xaftasiga 2—3 marta va kam yoki kiska (2—4 kun) kursida tayinlanishidir. Kup xollarda diuretiklarsiz kunlarda diuretiklar kullash yanada yanada samarali xisoblanadi. Samarali deb sutkali diurezning kupayishi, shishlarni kamayishi yoki xansirashning kamayishi va kisman jigarning kichrayishi xisobga olinadi. Yakkol kurinadigan bushlikdagi shishlarda (gidrotoraks, gidroperikard, massiv assitda) suyuklikni mexanik usulda evakuatsiya kilish (punksiya)maksadga muvofik. Diuretiklar bilan davolashning asosiy asoratlaridan biri gipokaliemiya, giponatriemiya, gipokalsiemiya (petlevыe diuretiki), gipoxloremik alkaloz, degidratatsiya va gipovolemiya xisoblanib, ba’zan progressirlovchi flebotromboz shakllanishi xam mumkin. Ayrim xollarda (anik dori preparati bilan uzok vakt davolanganda ayniksa tiazid xosilalari, etakrin kislotasi) giperglikemiya, giperurikemiya va boshka nojuya ta’sirlar yuzaga keladi. Dixlotiazid (gipotaazid) tabletka 0,025 g dan yoki triampur tarkibida (tabletki, 12,5 mg dixlotiazid va 25 mg kaliy saklovchi diuretik triamteren). Bu preparatlar 1 tabletkadan xaftasiga 1—2 marta birinchi 5 kun kuniga 1-2 marta 2—5 kun, sung 1—2 tabletkadan 1—3 marta xaftasiga buyuriladi.Kuchli xalkali diuretik furosemid (laziks) tabletkada 0,04 g yoki parenteral (2 ml 1 % laeiks eritmasi) 4-6 soat davom etadigan forsirlangan diurez chakiradi. Kup mikdorda kabul kilish (xaftasiga 5—8 tabletok kup kabul kilish) diuretiklar samarasini kamaytiradi va gipokaliemiyaga olib keladi. Uzok muddatli kuvvatlovchi davolashda furosemid dozasini chegaralash 1/2 tabletkadan(0,02 g) xaftasiga 2—3tagacha — aloxida yoki triampur bilan birga ishlatish maksadga muvofik. Furosemidning tez ta’sir kilishi va buyrakdan tashkari samarasini xisobga olib uni vena ichiga 0,04— 0,08 g yuborilishi shoshilinch xolatlarda (yurak astma, upka shishi) va kichik kon aylanishi zurikishida kullash mumkin. Klopamid (brinaldiks) tabletkada 0,02 g dan diuretik samarasi furosemiddan kam, lekin kabul kilinishi yaxshi. (forsirlanmagan diurez—bir sutkagacha). Tavsiya kilinadi 10—20 mg dan kuniga 1—2 marta 10—15 kun. Gipotenziv ta’siri boshka diuritiklarga nisbatan yakkol kurinadi. Etakrin kislotasi (uregit) tabletkada 0,05 g dan kullanishi aloxida yoki kaliy saklovchi diuretiklar bilan birga 1 tabletkadan xaftasiga 1-2 marta (2-3 gacha) ertalab ovkatdan sung kiska kurslarda 2-4 kun davomida 2-3 kunlik dam olish bilan. Diakarb (fonurit) tabletkada 0,25 g dan kun ora yoki kiska 2-3 kunga; fakat upka-yurak yetishmovchiligi, giperkapniya bulganda kullaniladi.
Periferik vazodilatatorlar ogir xollarda yurak glikozidlari va diuretiklar samarasiz bulganda yoki ular bilan birgalikda ishlatiladi, kuchli stenozda (mitral, aortal), shuningdek sistolik AD 100 mm rt. st. va undan past bulganda kullanilmaydi. Asosan venoz dilatatorlar -•- nitropreparatlar (nitrosorbid 0,01 g dan va b.k.) katta dozada korinchalar tulish bosimini kamaytiradi va turgun kon aylanishi yetishmovchiligida juda samarali. Asosan arteriolyar dilatator apressin (gidralazin) 0,025 g dan tabletkada kuniga 2—3 tabletkadan 3—4 marta va kalsiya antagonisti fenigidin (nifedipin, korinfar) tabletkada 0,01 g dan gipertenzion yurak yetishmovchiligida kullaniladi shuningdek aortal va mitral yurak yetishmovchiligida yaxshi samara beradi. Kuchli, universal vazodilatator venuloarteriolyar ta’sirga ega: prazosin 2 - 10 mg/sut gacha buyuriladi.(birinchi doza 0,5—1 mg, davo kichik kurslarda), kaptopril 0,075—0,15 g sutkali dozasi venulo- va arteriolo-dilatatorlarni birgalikda kullash yurak yetishmovchiligining ogir, chap korincha dilyatatsiyasi, yurak glikozidlariga refrakter shuningdek gipertenzion yurak yetishmovchiligida tavsiya kilinadi. Kombinirlangan vazodilatatorlar bilan davolashda chap korincha xajmining kichrayishi va glikozidlar vxamda diuretiklarga sezuvchanlikning tiklanishi kabi yaxshi samara beradi.
Surunkali kon aylanishi buzilishi bulgan bemorlarda xozirgi vaktda angiotenzina II xosil bulishini kamaytiruvchi, arteriya va venalar dilatatsiyasini chakiruvchi APF ingibitorlar keng mikyosda kullaniladi. Tizimli vazodilyatatsiyaga javob sifatida taxikardiya kuzatilmaydi. Zurikishni kamaytirish (chap korincha diastolik xajmini kamaytirish) va zurikishdan keyingi (umumiy periferik karshilik) yurakning sistolik va diastolik funksiyasining kamayishiga olib keladi.
Deyarli barcha APF ingibitorlari (fozinoprildan tashkari) organizmdan buyraklar orkali chikariladi, shuning uchun SBE bulgan bemorlarda preparatlarning optimal dozasini 2-3 martaga kamaytirish, plazmadagi kreatinin va proteinuriyani nazorat kilish lozim. Surunkali kon aylanish yetishmovchiligi bor bemorlarda: kapoten (kaptopril) 75 mg sutkasiga 3 marta kabul kilish mumkin (25 mg dan), enalapril 10 -20 mg sutkasiga 2 ga bulib, lizinopril 10 -20 mg sutkasiga 1 marta, ramipril 5 mg sutki 1 marta, perindopril 4mg marta sutkasiga, silazapril 2,5 -5,0 mg 1 marta/sut, benazepril 10 -20 mg sutkasiga 1-2 kabulda.
Xozirgi kunda surunkali kon aylanish yetishmovchiligi II-III funksional sinfda bulgan bemorlar xayot sifatini yaxshilashda APF ingibitorlari eng samarali gurux xisoblanadi va klinik amaliyotda diuretiklar xamda yurak glikozidlari bilan birga keng mikyosda ishlatiladi.
Oxirgi yillarda surunkali kon aylanishi yetishmovchiligida agiotenzina II retseptorlari blokatorlari ishlatila boshlandi. Turli tukimalarda (nadpochechnik, yurak, buyrak, miya, bachadon) 2 asosiy podtipi II — ATI i ATII 2 ta asosiy turdagi angiotenzin retseptorlari aniklandi. Angiotenzin II retseptorlari antagonistlari APF ingibitorlari samarasiz bulganda yoki kabul kilolmaslikda kullaniladi. Surunkali kon aylanishi buzilishini davolashda ATI antagonisti— losartan (25-50 mg 1marta sutkasiga) kullaniladi.
Surunkali kon aylanishi yetishmovchiligi patogenezida simpatoadrenal tizim faolligi muxim urin tutadi. Oxirgi yillarda surunkali kon aylanishi yetishmovchiligida betta-adrenoretseptor blokatorlarini kullash muxokama kilinmokda.
Betta-adrenoretseptor blokatorlarini kullash masalasi oxirigacha kurib chikilmaganligi sababli ularni kullashda extiyot choralari kurish zarur chunki ular miokardning kiskarish funksiyasini yomonlashtiradi.
Kaliya preparatlari asosan yurak glikozidlari, diuretiklar va steroid gormonlar bilan davolanganda kullaniladi. Ularni korinchalar ekstrasistolasida, gipokaliemiyada, yurak glikozidlariga refraktor bulgan taxikardiyada, ogir bemorlardagi meteorizmda kullash maksadga muvofik. Chunki xar doim xam zaruriy parxez kunlik extiyojni kondirmaydi (olxuri, turshak, urik, shaftoli, va b.k..). Kapiynormin yoki kaliy 1 tabletkadan kuniga 2—3 marta ovkat vaktida; kaliy asetat (2 osh koshikdan kuniga 3 marta) yaxshi kabul kilinadi, lekin kaliy kam bulgan panangin va asparkam (kuniga 6 tabletka). Kaliya xlor odatda yomon kabul kilinadi; ichishga buyuriladi fakat 10% eritma 1 osh koshikdan kuniga 2—4 marta ovkatdan sung sut, kisel, meva soklari bilan. Kaliya preparatlarini korinda ogrik bulganda zudlik bilan tuxtatish zarur. (yara xavfi va oshkozon devori, ingichka ichak teshilishi). Kaliy saklovchi aldosteron antagonisti spironolakton (veroshpiron, aldakton) tabletkada 0,025 g dan kuniga 3—4 tabletka yengil xolatlarda va kuniga 10—12 tabletkagacha ogir xollarda; preparat mustakil diuretik ta’sir kursatadi ta’sir odatda 2-5 kun seziladi, nisbiy atsidoz chakiradi. Uzok muddatli davolashda kaytar ginekomastiya bulishi mumkin.
Distrofik boskichda v/i albumin, essensiale, anabolik steroidlar—retabolil ( 1 ml 5% eritma marta 10—20 kun) yoki fenobolin ( 1 ml 2,5% eritma 1 marta 7—15 kun) mushak orasiga yuboriladi. Bu preparatlarga karshi kursatma prostata bezi adenomasi, fibroz mastopatiya, neoplazma. Plevral bushlikdagi yoki perikard bushligidagi suyuklikni olib tashlash shoshilinch chora xisoblanadi.
Infuzion terapiya suv-tuz balansi buzilishi va aylanib yuruvchi kon xajmining murakkab tarkatilishi sababli surunkali yurak yetishmovchiligi bor bemorlarga kam xollarda kullaniladi Juda kichik mikdordagi infuzion terapiya xam uta extiyotkorlik talab kiladi, chunki diurez va aylanib yuruvchi kon xajmining kamligi bilan mos bulishi lozim. Xavfli gipervolemiya, yurakni sirkulyator zurikishi, tashki – va tomir ichi gipergidratatsiyasi, xujayra ichi gipergidratatsiyasi (glyukoza kiritish xavfli) va gipogidratatsiya (giperosmolyar eritmalar, natriya xlorida, diuretik kiritish xavfli), shuningdek xujayra ichi va tashki kaliy mikdorining disbalansi va boshka elektrolitlarni yuborish extiyotkorlik talab kiladi. Bu buzilishlar natijasida bosh miya shishi, upka shishi xamda boshka xayot uchun xavfli asoratlar shuningdek tusatdan ulim kuzatilishi mumkin. Infuzion terapiya kat’iy kursatma asosida takkosiy imkoniyat darajasida bevosita forsirlangan diurezdan sung, tibbiyot xodimi nazorati ostida utkazilishi kerak.
Emotsional zurikishlarni kamaytirish maksadida trankvilizatorlar buyuriladi — sibazon (diazepam) 0,005 g dan yoki nozepam (tazepam) 0,01 g. Uykusizlikda nitrazepam (radedorm) 0,005—0,01 g kechga.
Metabolik terapiya maksadi —miokarddagi almashinuv jarayonlarini yaxshilash unda eneriya xosil kilishga karatilgan. Kuyidagi preparatlar tavsiya kilinadi:
polivitamin komplekslar (duovit, oligovit, undevit, dekamevit)
anabolik steroidlar: retabolil, piridoksal fosfat, lipoevaya kislota, kokarboksilaza, riboksin, fosfaden, sitoxrom S (sito-mak), neoton.
Vitamin Ye kapsulada 0,2 mldan kuntga 2-3 marta 1 oy davomida yoki v/m po 1,0 ml -10% yogli eritma 20 kun davomida.
Surunkali kon taylanish buzilishi II darajasida uyda yengil bikfhyb kilish mumkin SKAB III darajasida mexnat kilish kobiliyati yukolgan Mexnatga layokatliligi masalasi individual xal kilinadi
Profilaktika: asosiy kasallikni kuchaytiruvchi xavf omillarini bartaraf etish lozim. Dispanserizatsiya asosiy kasallikni davolash va tizimli nazorat kilish.
|
