5. Yoritgichlarni o‘rnatish. Ish muhitidagi yorug‘lik –
Videoma’ruza vaqtida ish jarayonida uchta yorug‘lik
chiroqlari kerak bo‘ladi. Video material sifati uni yaratish-
da bu uskunalarni to‘g‘ri qo‘llay olishiga bog‘liqdir. Yorug‘lik
nurini tarqatishda eng oddiy usullaridan biri uy sharoiti-
da ma’ruzachi yoki o‘qituvchi orqa qism tomonida 2–3 metr
masofadan bo‘lgan holatda joylashtirish tavsiya qilinadi.
Shuningdek, yorug‘lik chiroqlarini o‘qituvchiga qaratil-
gan holda ma’ruzani tasvirga olish amalga oshiriladi. Bunda
asosiy yorug‘lik va soyalarni ta’minlaydi. E’tiborlisi esa
mazkur yorug‘lik uskunalari o‘qituvchiga videodarsda no-
qulayliklar tug‘dirmasligi lozim. Qo‘shimcha sifatida suratga
olishda o‘qituvchi atrofiga 2 ta yoritgich uskunalarini
joylashtirish tavsiya etilib, ushbu yoritgichlar videoma’ruza
mashg‘ulotni sifatli tasvirga olinishida muhim o‘rin tutadi.
30
4-MAVZU: O‘QUV VIDEOMATERIALLARNING
METODIK XUSUSIYATLARI
Elektron videodarslarni yaratilishida o‘qituvchi o‘quv-
materialga e’tibor berishi, o‘quvchilarning videoma’ruza-
ga qiziqishini uyg‘otishi, shu bilan birga, tasvirga olish jara-
yonida qanday texnikalarni takomillashtirish mumkinligini
bilishi muhimdir. Tasvirga olish jarayonida o‘qituvchi ishonch-
li tarzda bilim oluvchiga o‘quv-materialni og‘zaki nutq qili-
shi orqali uning ilmiy dalillarga asoslangan bo‘lishi tavsiya
etiladi. O‘qituvchi asossiz hisoblangan bayonotlar, faktlar-
dan holi bo‘lgani maqsadga muvofiqdir. Taqdimotning izchil-
ligi o‘quvchilarni yetkazayotgan ma’lumotining to‘g‘riligiga
ishontirish vositasi ekanligini unutmasligi lozim.
11
Axborotning
mazmuni jihatidan aniq bo‘lishi, shuningdek, videoma’ruza
materialni taqdim etish prinsipi bosqichma-bosqich
oddiylikdan murakkablikka o‘tishi kerak.
Videoma’ruza materiallarini tizimlashtirish muhim rol
o‘ynaydi. Bunda uning barcha tinglovchilar uchun o‘quv-
axborot sarlavhasi ko‘rsatilganligi, avvalgi videodarsda
o‘zlashtirilgan o‘quv ma’lumot bilan yangi o‘quv-axborot
o‘rtasidagi uzviy aloqa mavjudligini aniqlashtirish muhimdir.
Bu bilim oluvchiga videoma’ruza materialini ketma-ket-
likda yetkazish mexanizmi mavjudligini isbotlaydi. Video-
darslar tayyorlash to‘g‘risida so‘z yuritilganda, uning interfaol
o‘quv vositalardan (rasmlar, grafiklar, animatsion video
roliklar) foydalangan holda o‘quv-axborotni tushunish orqali
11
Использование видео в дистанционном обучении для
преподавателей и учителей. Издание второе Борис Иванович Крук,
Ольга Борисовна Журавлева, 2017
31
o‘quvchining bilim faoliyati faollashtiradi, bilimlarni o‘zlash-
tirishda bilim oluvchining ongi, bilim olish ko‘nikmasini
oshirishga xizmat qiladi. Videomaterialni o‘rganish davo-
mida o‘quvchi o‘quv-ma’lumotni qabul qilishda eshitish
organlari, ko‘rish vositalar orqali amalga oshiradi. Shun-
ing uchun og‘zaki nutq o‘quv kurs ishtirokchisining ongiga
yozma nutqqa qaraganda yetarli kuchga ega jihatlardan
biridir. Bu avvalambor, yozish, o‘qish, ko‘rgan axborotini
yodda saqlash, gapirish va tinglash kabi inson qobiliyatlari
bilan izohlanadi.
Videodarsni tasvirga olish mobaynida o‘qituvchi imkon
qadar muloqot uslubiyati elementlaridan foydalanish tav-
siya etiladi. Ma’lumot beruvchi tomonidan nutq madaniya-
tining tavsiflovchi bir qancha xususiyatlari mavjud bo‘lib,
avvalambor,
to‘g‘rilik
qisqalik
aniqlik
hissi
ylik
jihatlari
ni tashkil etadi. Agar
nutq tilning grammatikasi,
talaffuzi, so‘z ishlatish me’yorlari va stilistikasi qoidalariga
to‘laqonli javob bersa, u holda insonning eshitish a’zosi bu
jarayonda tinglovchining tafakkuriga yetkazilayotgan
o‘quv-axborotni qabul qilinishi yengillashadi, uning e’tibori-
ni chalg‘itmaydi. Tinglovchi o‘qituvchining nutq mazmuniga
singib ketadi. O‘qituvchi tomonidan ma’lumotni yetkazish
32
asnosida nutqda so‘zlayotgan fikrini ifodalashida, kuch-
li stressning yuqori harakatchanligi tufayli o‘qituvchi xato
qilmasligi uchun tasvirga olish maydonchasida masalaga
jiddiy e’tibor qaratishi lozim. O‘qituvchi o‘z nutqida murak-
kab noaniq iboralar, jargon so‘zlardan iborat bo‘lmaslgini
ta’minlashi kerak. Nutqning taftologik, ya’ni birgina so‘z yoki
fikrni takrorlash holatlariga yo‘l qo‘ymasligi, o‘qituvchi
tomonidan tasvirga olish davomida o‘z nutqida qo‘llashi
mumkin emasligi maqsadga muvofiqdir.
Nutqda har bir so‘zni o‘z o‘rnida ishlatilishi orqali
ma’nodoshlaridan yoki 20–25 ta so‘z intervallari oralig‘ida
foydalangan holda o‘qituvchi so‘z boyligi qay darajada ekan-
ligini ifodalaydi. Biroq, o‘qituvchi nutqida aniq atama nomla-
ridan foydalansa, sinonimlardan holi bo‘lish va faqat stan-
dard, tasdiqlangan ilmiy terminlardan foydalanishi tavsiya
qilinadi. Buning muhim sifati yaxshi nutq orqali yuqori so‘z
boyligi, obrazliligi namoyon bo‘ladi. Tasvirga olish davo-
mida o‘qituvchi o‘quv-ma’lumotni yetkazishda mikrofon
yordamida o‘z ovozidan foydalangan holda yuqori bosqich-
ga olib chiqadi. Nutqda har bir so‘z aniq bo‘lib tinglovchiga
yetkazib berilishida o‘qituvchi diksiyasi ham o‘z navbatida
ravon, tiniq bo‘lishi lozim.
O‘qituvchi og‘zaki nutqda atamalarni talaffuz qilishi,
o‘z nutqi orqali shakllantirishi diksiyaning aniqligi muhim
hisoblanadi. Chunki, diksiya yuqori darajada bo‘lishi ke-
rak bo‘lgan holatlardagina o‘qituvchi o‘z ma’ruza ma’lumo-
tini o‘quvchilarga yetkazishi mumkin bo‘ladi. O‘qituvchining
nutqi yuqori bo‘lmagan holatlarda videodars ishtirokchilari
o‘z diqqatini boshqa narsalarga yo‘naltiradi.
Videodars paytida o‘qituvchining berayotgan o‘quv-
materiali past ovozda o‘quvchiga yetkazilishi ham qabul
qilinmaydi. O‘qituvchi tomonidan ma’ruza davomida bir xil
33
ovoz tonida axborot yetkazilishi bilim oluvchining e’tibori-
ni o‘quv mashg‘ulotdan ajratib qo‘yadi. Ma’ruzachi tomoni-
dan pedagogika amaliyotida tashqi ko‘rinishiga qanchalik
e’tibor talab etilsa, tasvirga olish jarayonlaridagi tashqi
qiyofasiga ham bir xil uslubda ahamiyat beriladi va qabul
qilinadi. Videodarslarni tasvirga olishda o‘qituvchining tash-
qi ko‘rinishi o‘zini tasvirga olish maydonchasida o‘qituvchi-
ning o‘quvchiga nisbatan imo-ishora, xatti-harakatlari orqali
ta’sirini kuchaytirilishiga katta ahamiyat beriladi. O‘qituvchi-
ning tasvirga olish jarayonida o‘quv mashg‘ulotdan holi
bo‘lgan mimika, imo-ishorasidan foydalanish o‘quvchining
berilayotgan o‘quv-axborotni qabul qilishida diqqatini chal-
g‘itishi mumkin.
Agar o‘qituvchining videodarsga tayyorgarligi yuqori
saviyada tashkillashtirilmagan bo‘lsa, u holda o‘qituvchi
tomonidan tasvirga olish maydonida video mashg‘ulotga
tayyor emas deb hisoblanadi. Mashg‘ulot davomida uning
kayfiyatiga ta’sir qilib, videodarsni tasvirga olish samara-
dorligi ma’lum darajaga pasaytirgan hisoblanadi. Qanday
vaziyatda bo‘lishidan qat’iy nazar, o‘qituvchining tashqi
ko‘rini
shi doimo bilim oluvchiga nisbatan xayrixoh mu-
nosabatni ifoda etishi lozim. Videoma’ruzaning pedagogi-
ka amaliyo
tidagi muhim tarbiyaviy jihatlaridan biri ma’ru-
zachining ma’lumot yetkazishida dalil, isbotlarga tayanib,
o‘quvchiga o‘quv-axborotlarni yetkazishidagi yondashuvi
bilan chambarchas bog‘liqligidir. Shuningdek, o‘qituvchin-
ing tashqi qiyofasi ham an’anaviy ta’lim shaklida qabul qilin-
ganidek, videodarslarni tasvirga olinishida ham bir xil tashqi
qiyofa muhim rol o‘ynaydi.
| 