137
19-ma`ruza erganomika elementlari va ish joyini tashkil etilishi.
Reja.
1. Ishlab chiqarishdagi xavfli chegaralar yoki mintaqalar.
2. Xavfsizlikni ta`minlovchi texnik vositalar.
3. Rangli signallar tizimi va xavfsizlik belgilari.
4. Xavfsizlikning muhofaza vositalari.
5. Ergonomika va ishni xavfsiz tashkillashtirish
.
Tayanch iboralar
Elektr toki, zararlanish, issiqlik, elektomagnit,
ionlashgan nurlar, shovqin, titrash,
ul’tratovush, zaharli gazlar, bug’lar, ergonomika, baxtsiz hodisalar, jarohatlanishlar.
1. Ishlab chiqarishdagi xavfli chegaralar yoki mintaqalar.
Inson hayoti va sog’ligiga doimiy yoki vaqti-vaqti bilan xavf tug’diruvchi joy xavfli
chegara yoki mintaqa deb ataladi. Bu asosan mashina va jihozlarning ochiq holdagi
aylanadigan va harakatlanadigan qismlari, aylanadigan qirquvchi asboblar, zanjirli va
tishli
uzatmalar, harakat-lanuvchi stanoklarning ishchi stollari, issiq yuzalar, zaharli
kimyoviy moddalar va pardozlashga ishlatiladigan kislota,
ishqorlar va boshqa
o`yuvchi moddalar bilan ishlaydigan ish joylari, elektr tokidan foydalanishdagi ish
o`rinlari, yuklarni bir joydan ikkinchi joyga ko`chirib yuradigan kranlar va
mashinalarning harakat chegarasi doirasidagi xavfli chegaralar yoki mintaqalar shular
jumlasiga kiradi.
Aylanuvchi qismlar bilan ishchilarning kiyimidan yoki sochidan ilintirib olishi
mumkin bo`lgan jihoz va uskunalar atroflari ayniqsa o`ta xavfli chegara hisoblanadi.
SHuningdek, jihoz va uskunalarda ishlaganda
elektr tokidan zararlanish, issiqlik,
elektomagnit, ionlashgan nurlar, shovqin, titrash, ul’tratovush, zaharli gazlar va
bug’lar ta`siriga tushib qolish ham xavfli chegaralar yoki mintaqalar qatoriga kiradi.
Qurilma va uskunalarda ishlayotganda qirqimlarining uchib ketishi,
ishlayotgan
asboblarning sinib har tomonga sachrab ketishi, detal yaxshi mahkamlanmaganligi
natijasida ishlov berish jarayonida otilib ketishi natijasida ishchilarni jarohat olishi
ham xavfli mintaqalar qatoriga kiritiladi.
Xavfli mintaqalar doimiy, harakatlanuvchan va vaqt-vaqti bilan paydo bo`ladigan
turlarga bo`linadi.
a) Doimiy
xavfli mintaqalarga qayishli, zanjirli va tishli uzatmalar, dastgohlarning
qirqish qisimlari va harakatlanuvchi valiklari kiradi.
b) Harakatlanuvchan xavfli mintaqalarga esa prokat qilish stanlari, potok liniyalari,
konveyerlar, qirqish joyi o`zgarib turadigan agregat dastgohlari va boshqalar kiradi.
138
v) Vaqt-vaqti bilan paydo bo`ladigan xavfli mintaqalarga yuk ko`tarish kranlari, kran
balkalar, tal’ va tel’ferlar kiradi. CHunki bu qurilmalar ish joylarini doimiy o`zgartirib
turadi va qaerda ish bajarayotgan bo`lsa, shu erda xavfli mintaqa vujudga keladi.
Xavfli mintaqalardan saqlanish vositalari va aslahalari ikki guruhga bo`linadi.
1.
Jamoa muhofaza aslahalari, ishchilarni ionlanuvchi nurlardan, elektromagnit,
magnit va elektr maydonlaridan, mexanik, kimyoviy biologik omillardan
muhofazalovchi vositalar kiradi.
2.
SHaxsiy muhofaza aslahalari, maxsus terini, nafas olish organlarini, qo`lni, yuzni,
ko`zni, quloqni muhofaza qiluvchi vositalar va aslahalar kiradi.
