41
Kibernetik mashinalar kosmik kemalarni boshqarmoqda,
biroq ushbu
mashinalarning barchasini inson yaratmoqda. Bularning barchasi inson ongi
mahsuli, uning bilimlari natijasi bo`lib, matematikaga oid fanlar orasida
yetakchi o`rinni egallaydi.
Shunday qilib, matematika insonning amaliy ehtiyojlari asosida yuzaga
kelgan fan sifatida zamonaviy jamiyatning rivojlanishini ta`minlovchi
majmuaviy, integrativ fan sifatida shakllandi.
MUXAMMAD IBN MUSO
XORAZMIY.
Muxammad ibn Muso Xorazmiy 783
yilda Xorazmda, Xivada tug`ilgan. Yoshligidan
ilm — fanga qiziqqan.
Qunt bilan arab, fors,
hind va yunon tillarini o`rgangan. Donishmand
sifatida tanilgan, IX-asr boshlarida o`z davrining
katta ilmiy va madaniy markazi hisoblangan
Bog`dodga taklif qilingan. Xorazmiy saroyda
sermarali
ijod
qilib,
Sharqning
dastlabki
akademiyasi («Bayt- ul — Xikmat») «Donolar
uyi "da faol ishtirok etdi.
Xorazmiy juda ko`p asarlar yaratgan bo`lsa
ham ularning hammasi
bizgasha etib kelmagan. Xorazmiyning arifmetika va algebraga oid asarlari
matematika tarixida yangi davrni o`rta asrlar matematikasi davrini boshlab
berdi, hamda matematikaning keyingi asrlardagi taraqqiyotiga beqiyos hissa
qo`shdi.
Uquvchilar algebra, algoritm so`zlarini ko`p eshitishgan.
Algebra
matematikaning katta bir bo`limi, algoritm esa xozirgi zamon xicob
texnikasining, matematikasining asosiy termini.
Algebra, algoritm so`zlari matematik, astronom va geograf, «Xozirgi
zamon algebrasining otasi «al — Xorazmiy nomi bilan bog`liqdir. Uning «Al
— jabr val- muqabala» risolasi keyinchalik Evropada «algebra» deb ataladigan
bo`ldi.
Ayni shu asar tufayli Al-Xorazmiy
nomidan XII asr boshlarida
«algoritm» termini paydo bo`ldi.
42
Xorazmiyning matematikaga oid shoh asarlari Fapb va Sharq xalqlari
tillariga tarjima qilinib, ko`p asrlardan buyon qo`llanma sifatida xizmat qiladi.
Xorazmiyning «Xind hisobi va sonlari haqida», “Al-Jabr”,
«Arifmetika»,
«Marmar soat haqida», «Er surati», “Tarix kitobi”, «Yahudiy eralari va
bayramlari» haqida asarlari, ayniqsa ma`lum va mashhurdir. Uning «Ziji»
nomli asari dastlabki astronomik asar sifatida
faqatgina Sharqdagina emas,
Garbda ham shu fan rivoji uchun katta xizmat ko`rs atgan.
Muxammad ibn Muso Xorazmiyning ibratli hayoti, ijodi, yaratgan
asarlari, qoldirgan merosi bebaho boylik bo`lib, hozirgacha ham qimmati va
ahamiyatini yuqotmagan.
