|
Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali
|
| bet | 54/186 | | Sana | 23.05.2024 | | Hajmi | 16,04 Mb. | | #250922 |
Bog'liq Himoyalangan yer sabzavotchiligi. 2021-2022 umuka3-jadval. Isitilmaydigan plyonkali issiqxonalar tonnel qurilmalar uchun ekinlar aylanishi (O’zbekistonning markaziy mintaqasi uchun)
Ekinlar aylanishi raqami
|
Mavsum mobaynida ekinlarni navbatlab joylashtirish tartibi
|
O’suv dari
|
Mahsulot chiqishini boshlanishi
|
Hosil, kg/m2
|
Boshlanishi
|
tugashi
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
Bahorgi aylanish (qoplama aprel oxiri – may boshlarida olinadi)
|
|
Rediska yoki ko’kat ekinlar (ukrop, salat)
|
1-5/II
|
15-25/III
|
5-10/III
|
3-5
|
Pomidor ko’chati (pikirovka qilish)
|
10-20/III
|
10-15/IV
|
|
|
Bodring yoki pomidor ko’chatidan
|
10-15/IV
|
10-15/VII
|
25/V-1/VI
|
4-6
|
|
Rediska yoki bargli ko’katlar
|
1-5/II
|
10-25/III
|
5-10/III
|
3-5
|
Pomidor yoki bodring ko’chatidan
|
20-30/III
|
10-15/VII
|
25/IV-10/V
|
4-6
|
|
Bodring urug’dan
|
15-20/III
|
10-15/VII
|
20-25/V
|
4-6
|
|
Ertagi karam
|
1-5/II
|
10-15/V
|
1-5/V
|
4-5
|
Kuzgi aylanishlarda (qurilma oktyabr boshlari – o’rtalarida o’rnatiladi)
|
|
Urug’dan ko’k piyoz
|
20-30/VII
|
5-10/X
|
5-10/X
|
5-6
|
Rediska yoki ko’katlar
|
5-10/X
|
15-20/XII
|
10-20/XII
|
2-3
|
|
Ukrop
|
5-15/VIII
|
1-10/X
|
1/X
|
3-4
|
Ko’k piyoz no’sh bilan ekib
|
5-15/X
|
10-15/XII
|
1-5/XII
|
6-8
|
|
Pomidor yoki baqlajon ko’chatdan
|
5-15/VII
|
25/X-1/XI
|
5-10/IX
|
2-3
|
Qish oldi karam ko’chatdan
|
15-20/XI
|
1-5/V
|
15-20/IV
|
2-3
|
Bahor davrida bahorgi plyonkali issiqxonalar va vaqtinchali plyonkali qurilmalarda biologik isitish usulini qo’llab, ulardan yanada samaraliroq foydalanish mumkin.
Parniklar. O’zbekistonning yirik issiqxona xo’jaliklarida parniklardan foydalanilmaydi. Ular faqat kichik dehqon xo’jaliklari, tomorqa va dala bog’larida qo’llaniladi. Bunda ularda aksariyat ochiq dala uchun ko’chat yetishtiriladi. Ular ko’chatlardan bo’shaganidan so’ng ertagi sabzavot yetishtiriladi. Parniklardan faqat sabzavot yetishtirish uchun ham foydalanish mumkin. Ammo bu, issiqxonalar maydonini kengayishi tufayli tomorqa xo’jaliklarida ham kam qo’llaniladi. Biologik usulda isitiladigan issiq va yarim issiq parniklar uchun ekinlar aylanishining quyidagi taxminiy shakl tavsiya etiladi (4-jadval).
4-jadval. Biologik usulda isitiladigan parniklarda ekinlarni aylanishi (O’zbekistonning markaziy mintaqalari uchun)
Ekinlarni aylanish raqami
|
Mavsum mobaynida ekinlarni almashinishi tartibi
|
O’suv davri
|
Mahsulot chiqishini boshlanishi
|
Hosil, kg/m2
|
boshlanishi
|
Tugashi
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
Karam ko’chati
|
10-25/XII
|
25/VII-5/III
|
|
|
Pomidor ko’chati (pikirovka)
|
25/II-5/III
|
20-25/IV
|
|
|
Bodring yoki pomidor ko’chat bilan
|
20-25/IV
|
10-20/VII
|
10-20/VII
|
8-10
|
|
Karam ko’chati
|
10-25/XII
|
25/II-5/III
|
|
|
Pomidor yoki bodring ko’chatdan
|
25/II-5/III
|
15-20/VII
|
20/IV-1/V
|
10-12
|
|
Rediska yoki ko’kat ekinlar
|
10-15/I
|
25/II-1/III
|
10-20/II
|
7-8
|
Bodring yoki pomidor ko’chat bilan
|
25/II-1/III
|
15-20/VII
|
20/IV-1/V
|
10-12
|
|
Rediska yoki ko’kat ekinlar
|
20-25/XII
|
20-25/II
|
1-10/II
|
7-10
|
Pomidor ko’chati
|
25/II-5/III
|
20-25/III
|
|
|
Bodring yoki pomidor ko’chatdan
|
20-25/IV
|
10-20/VII
|
1-15/VI
|
8-10
|
Kuzda parniklar biologik yonilg’i bilan to’ldirilgunicha ularda gulkaramni yetiltirib o’stirish va pomidor mevalarini esa yetiltirib olish mumkin.
Nazorat savollar:
1. Himoyalangan yerda sabzavotlar qanday usullarda yetishtiriladi?
2. Sabzavotlarni yetiltirib olish va tezlashtirib o’stirish nima?
3. Qishki oynavand issiqxonalarda qanday tayyorgarlik ishlari o’tkaziladi?
4. Isitilmaydigan plyonkali issiqxonalarda qanday tayyorgarlik ishlari bajariladi?
5. Himoyalangan yerlarda qanday sepish (ekish) usullari qo’llaniladi?
15.1-MAVZU: Sabzavotlarni vaqtinchali plyonkali tonnellar ostida yetishtirish
Reja:
Kichik hajmli plyonkali tonnellar ostida sabzavotlar yetishtirishning umumiy usullari
Sovuqbardosh ekinlarni yetishtirish texnologiyasi
Tayanch iboralar: Himoyalangan yer inshoatlar tushunchasi, ilitilgan yer, parniklar, plyonkali tunelsimon qurulmalar, mikroiqlimni boshqarish, konustruktiv tuzilishi, lentalar oralig’i, savuqbardosh, tayanch sinchlar, issiqsevar, arkasimon, ikki qavatli yorug’lik o’tqazuvchi yopqichlar .
Issiqtalab ekinlarni yetishtirish texnologiyasi
15.1.1. Kichik hajmli plyonkali tonnellar ostida sabzavotlar yetishtirishning umumiy usullari
Er tanlash va tuproqni tayyorlash. Plyonkali tonnellarni qo’llashdan asosiy maqsad imkoniyat boricha erta muddatda hosil olishdir. SHu sababli ularni qurish uchun erigan qor suvlari to’planib qolmaydigan, quyosh nuri yaxshi tushadigan, soya bo’lmaydigan yerning balandroq qismi tanlanadi.
Plyonkali tonnellarni qurish uchun janub va janubiy-g’arb tomonga nishabroq, sovuq shamollardan himoyalangan, quyosh nuridan yaxshiroq qizib tez yetiladigan, tonnellarni ertaroq qurib, ko’chat ekish va urug’ sepishga barvaqtroq kirishishga sharoit yaratadigan yerlarni tanlanadi.
Sug’orib dehqonchilik qilinadigan sharoitida yer tekis va suv bilan yaxshi ta’minlanishi katta ahamiyatga ega. Yer yuzasi yaxshi tekislangan bo’lishi kerak. Maydon suv bilan ta’minlanishi kafolatlangan bo’lishi kerak.
Plyonkali tonnellar uchun o’tgan yili boshqa ekin ekilib, hosili barvaqt yig’ishtirilgan uchastkalar tanlanadi. Bu kuzgi dala ishlarini o’z vaqtida sifatli o’tkazishga va bahorda yerni ekishga tayyorlashga sharoit yaratadi. Yerda begona o’tlarni ko’payishiga sabab bo’ladigan piyoz, sabzi va boshqa ekinlardan bo’shagan maydonlarni ajratish maqsadga nomuvofiqdir.
Tuproqga asosiy ishlov berish kuzda, o’tmishdosh ekin hosili yig’ilganidan so’ng o’tkaziladi. Yerga ishlov berish oldidan u o’simlik qoldiqlaridan tozalanadi va vaqtinchali sug’orish shahobchalari tekislanadi.
Hosili erta yig’ishtiriladigan poliz, bodring, tomatdoshlardan bo’shagan yerlar avval yuza haydalib keyin shudgor qilinadi. Begona o’tlar ko’p bosadigan yerlar yengil haydalganidan so’ng, egat olinib “g’alamus” suvi beriladi va yovvoyi o’tlar maysa hosil qilganidan keyin shudgor qilinadi. Begona o’tlardan toza, hosili kech yig’ishtiriladigan ekinlardan bo’shagan yerlar yengil haydalmasdan shudgor qilinadi.
Kuzgi shudgorlash odatda chimqirqari bo’lgan plug yordamida 28-35 sm chuqurlikda ag’darib yoki ikki yarusli so’qa bilan shudgor qilinadi. SHuningdek, tuproqqa asosiy ishlov berishga yer shudgorlanganidan hosil bo’ladigan turli xildagi notekisliklarni tekislash kiradi. U keng bazisli tekislagich yoki mola yordamida bajariladi.
Plyonkali tonnellar ostida hosil berish davrini uzayishi, o’simliklarni qalinroq ekilganligi sababli olinadigan hosil, ochiq daladagidan yuqori bo’ladi. SHuning uchun bu yerlarda organik va mineral o’g’itlar ko’proq me’yorda qo’llaniladi. Yerga kuzda shudgor qilinishidan oldin gektariga 25-30 t chirigan go’ng yoki chirindi, 700-800 kg superfosfat yoki 250-300 kg ammofos, 450 kg gacha ammoniy sulfat va 120-150 kg kaliy tuzi yoki kaliy xlor solish zarurdir.
Sovuqbardosh sabzavotlar yetishtirish uchun ajratilgan yerlarga ishlov berish kuzdan boshlanadi. Bunda, haydalgan yer uchastkasi ikki yo’nalishida: bo’yi va ko’ndalangiga borana qilinadi. SHundan so’ng ekiladigan ekin turidan kelib chiqqan holda egatlar olinadi. Fevralda kunning uzayishi va quyosh radiatsiyasining jadallashishi ta’sirida tuproqning cho’qqili jo’yaklari yuzasi tezroq quriydi, bu plyonkali qurilmalarni ertaroq o’rnatishni boshlashga sharoit yaratadi.
Issiqtalab ekinlar yetishtiriladigan maydonlarda, ekish oldidan yerga ishlov berish mart oyidan boshlanadi. Bunda yer ikki marta boronalanadi va egat olinadi.
|
| |
