UZLIKSIZ TA‘LIM PEDAGOGIKASI
36
8-MAVZU:
TA‘LIMNI TASHKIL ETISH SHAKLLARI VA TURLARI.
REJA:
1.Ta‘lim shakllarining tarixan paydo bo‘lishi.
2.Ta‘limning asosiy shakli-dars va unga qo‘yilgan talablar.
3.Darsning xil (tip)lari va ularning tuzilish shakllari.
4.Seminar va amaliy tajriba ishlari shaklidagi mashg‘ulotlar.
5.Ta‘limning samaradorligini ta‘minlovchi noan‘anaviy shakllar.
Tayanch so`z va iboralar
Ta‘lim shakl, dars, ta‘limning asosiy shakli-dars, darsga qo‘yilgan talablar, darsning xil (tip)lari, sinf-dars
tizimi, Yan Amos Komenskiyning ―Buyuk didaktika‖ asari, seminar va amaliy tajriba ishlari, noan‘anaviy
shakllar, noan‘anaviy dars.
Ta‘lim shakllarining tarixan paydo bo‘lishi.
Insoniyat tarixiga nazar tashlar ekanmiz ta‘limni tashkil etish shakllari ijtimoiy tuzum manfaatlariga mos holda
paydo bo‘lgan va rivojlangan. Dastlabki davrlarda ta‘lim berish ishlarini odamlarning mehnat faoliyati, turmush tarzi
bilan uzviy bog‘langan hamda bilim berish, o‘rgatish ishlari yakka tartibda olib borilgan.
Davr o‘tishi bilan ko‘pchilikka bilim berish ehtiyoji paydo bo‘ladi, ta‘lim tizimi mazmuni, bilimlarni
murakkablashuvi bolalarni guruh - guruh qilib, to‘plab o‘qitishni taqazo qilgan hamda ta‘lim bilan shug‘ullangan
mutaxassislar - o‘qituvchi tayyorlash zaruriyati kelib chiqadi.
Shu davrda dars va sinf - dars tizimi paydo bo‘la boshlaydi. Xalq orasida hayotiy tajribaga, bilim va tarbiyaga ega
bo‘lgan kishilar murabbiy, o‘qituvchi bo‘lib faoliyat ko‘rsatadi.
Xalqimiz tarixiga nazar tashlar ekanmiz, maktab va madrasalarda yoshlarga bilim berish bilan shug‘ullanganligi
"Avesto" va boshqa tarixiy manbalardan ma‘lum. Ammo qadim davrlardan ta‘limni qat‘iy chegaralangan vaqtda bir xil
yoshdagi bolalar bilan olib borish, ta‘lim mazmunini bosqichma - bosqich berish masalalariga aniqlik kiritilmagan edi.
Forobiyning "Fan va aql zakovat" asarida o‘quv fanlarini guruhlarga bo‘lib o‘qitish, ularning tarbiyaviy
mohiyatini ochish masalalariga e‘tibor berilgan.
Sinf-dars tizimini didaktik talablar asosida yaratishda buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiyning xizmatlari
katta, uni sinf - dars tizimining asoschisi sifatida butun dunyo tan olgan.
A.Ya.Komenskiy "Buyuk didaktika" asarida o‘quv mashg‘ulotlarini guruh shaklida tashkil etish, o‘quv yili va
o‘quv kunini bir vaqtda boshlash, mashg‘ulotlar orasida tanaffuslar berilishi, guruhdagi bolalarning yoshi va soni bir xil
bo‘lishiga alohida e‘tibor berdi. Dars davomida o‘quvchilar diqqatini to‘plash, materialni batafsil tushuntirish,
o‘quvchiga savollar berish, o‘zlashtirish jarayonini nazorat qilish zarurligini ta‘kidlaydi.
«Ta‘limni tashkiliy shakllari» mavzusiga klaster tuzamiz. (Uning qoidalari oldingi mavzularda tushuntirilgan)
