2.7. KETMA-KET QO‘ZG‘ATISH CHULG‘AMLI
DVIGATELNING MEXANIK TAVSIFLARI
Ketma-ket qo‘zg‘atish chulg'amli dvigatellar transport vosita-
sida, xususan, metropolitenda,
trolleybus va tramvaylarda, zavod
sexlarida harakatlanadigan transport vositalarida, shaxtalardagi
o‘zi yurar vagonchalarda keng qo‘llani!adi. Chunki bu mexanizm-
larda bitta trolley (maxsus konfiguratsiyali tok o‘tkazgich simi)
qo‘llaniladi. Bundan tashqari ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘amli
o‘zgarmas tok dvigateli kuchlanish kamayganda ham me’yorida
ishlaydi, bu esa trolley orqali uzoq masofaga elektr uzatish im
konini beradi. Bu dvigatellar mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli
mashinalarga nisbatan yana ikkita asosli afzallikka ega bo‘lib,
ulardan biri, mexanizmda
yuklama ortib ketganda, tok bo'yicha
bir xil o‘ta yuklanishda momentni katta qiymatga oshiradi. Ikkin
chi afzalligi esa, qo‘zg‘atish chulg‘ami simlarimng ko‘ndalang
kesimining kattaligi, ularning o‘ramlari orasidagi kuchlanishning
kichikligi, qo‘zg‘atish chulg‘ami maydonining so‘ndirish tizimi
mavjudligi tufayli yuqori ishonchlilikka egaligidadir.
Shuning
uchun elektrotexnika sanoati bunday mashinalaming turli seriya-
larini ishlab chiqarishda davom etmoqda. Masalan, kran va metal-
lurgiya dvigatellari 2,5 kW dan 185 kW gacha quvvatga, (2,7-5,0)
M nom
ga ega bo‘lgan maksimal momentli ДС, ДП va boshqa
rusumdagi dvigatellar ishlab chiqarilmoqda.
Ketma-ket ulangan qo‘zg‘atish chulg'amli mashinalarda qo‘z-
g ‘atish chulg‘ami yakor bilan ketma-ket
ulanadi va magnit oqimi
yakor tokining funksiyasi bo‘lib qoladi. Shuning uchun yuklama
ortganda tezlikning pasayishi nafaqat kuchlanish tushishining orti-
shidan, balki magnit oqimi ortishi hisobiga ham hosil bo‘ladi. Bu
bilan mexanik tavsiflaming ayniqsa, kichik yuklamalarda katta
qiyalikka ega ekanligini ham izohlash mumkin.
Agar mashina magnit tizimini to‘yinmagan deb hisoblasak, u
holda uning magnit oqimi tokka to‘g ‘ri
proporsional deb qabul
qilinadi. U holda quyidagini yozish mumkin:
Ф = а-1-,Ф = ' [ й м /
(2.47)
/
M
0
‘zgarmas tok mashinasi uchun mexanik tavsif ifodasidan va
(2.49) bog‘lanishdan foydalanib, quyidagini olamiz:
bu yerda:
a = U (CE
a)'0,5;
b = R(CE
a )'7. (2.48) ifoda giperbola
tenglamasi bo‘lib, uning bitta asimptotasi ordinata o‘qi, ikkinchisi
esa abssissa o ‘qiga parallel va
В
masofada pastroqdan o ‘tadigan
to‘g ‘ri chiziqdir.
Zamonaviy dvigatellaming magnit tizimi nominal rejimda
anchagina to‘yingan bo‘lib, со= /
(M)
giperbolik bog‘lanish esa
faqat kichik yuklamalardagina mavjud boiadi.
Shuning uchun hisoblashlarda dvigatellaming
ish tavsifla-
ridan foydalaniladi. Bunday
n = f ( I qch
),
M = f ( I qch)
va (
E/ri) =
f
(
Iqch
) kabi tavsiflar elektr mashinalaming barcha rusumlari uchun
kataloglarda berilgan bo‘ladi.
Bunday tavsiflar, agarda nisbiy birliklarda berilsa, ular
uni
versal tavsiflar
deyiladi (2.16-rasm).
Bu yerda bazaviy qiymatlar
sifatida nominal:
Unom,
wnom,
Inom, Mnom, rnom
qiymatlar qabul qili
nadi. ДП rusumli o‘zgarmas tok mashinasining universal tavsiflari
2.16-rasmda keltirilgan bo‘lib, bu yerda:
M = f( iya)
bog‘lanishdagi
momentning qiymati elektromagnit momentning emas, balki dvi
gatel o‘qidagi momentning qiymatini ko‘rsatadi.
K etm a-ket chulg‘amli dvigatellam ing ishga tushirish qar-
shiliklarini va sun’iy tavsiflarini hisoblash. Sun’iy mexanik
tavsiflar kataloglardagi mexanik tavsif asosida hisoblanadi. Hozir-
da EHM laming keng qo‘llanilayotganini nazarda tutib,
hisob-
lashning grafik usulini emas, balki analitik usulini ko‘rib chiqa
miz. Shunday qilib mashinaning tabiiy mexanik tavsifi, ya’ni
n = f
(г), bu yerda:
I = Iya =
/ qCh - yakor toki bo‘lib, mashina nor
mal sxemada ulanganda qo‘zg‘atish tokiga tengdir;
Rqch -
dviga
telning yakor zanjiriga ulangan qo‘shimcha qarshiliklar yig‘indisi:
0 3 -
