Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija




Download 4,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet85/170
Sana24.11.2023
Hajmi4,42 Mb.
#104996
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   170
Bog'liq
12827 1 08483D29A1B1ECFE14652BC1F8AE0AB7548A1DDF

BOLA NEGA QO’RQADI? 
Sadullayeva Masuma 
Maktabgacha talim tashkilotlari direktor va mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini 
oshirish instituti katta o‘qituvchisi
Hech qachon qo'rquvni his qilmagan kishini topish oson emas. Xavotir, tashvish, qo'rquv 
ruhiyatimizning ajralmas hissiy namoyonidir, quvonch, hayrat, g'azab, ajablanish, qayg'udir.
Qo‘rquv 
hammamizga ma’lum .U hayotimizni ajralmas qismi .Qo‘rquv tug‘ilganimizdan to o‘lgunimizcha yangi va 
yangi shakillarda hamrohimiz bo‘ladi.Qo‘rquv-mavjud bo‘lgan tahlikadagi ta’sirlanish bo‘lib, normal holat 
deb hisoblanadi.Instinktiv ravishda o‘z jonini saqlashga intilish sababidan bu holat yuzaga keladi. 
Bolalardagi qo‘rquv esa kattalardan olingan ma’lumotlarga asoslangan bo‘lib, ularga xos keng tasavvur ila 
ko‘z oldiga keltirilishidir. Bu tasavvurga javoban kattalar o‘zlarini qanday tutishlari kerak? Bu holatda 
bolaga qanday yordam ko‘rsatilishi kerak? 
Qo'rquvlarning aksariyati yoshga bog'liq va vaqtinchalik. Har bir ota-ona farzandidagi ichki 
kechirmalarni doimo ko’rib sezib turadi.Ko’pincha bolalardagi tushunib bo’lmas o’jarlik va quloq 
solmaslikning ortida qo’rquvlar yotadi.Bu qo’rquvlarning sabablarni bilish va ularni yeish uchun ota-onalar 
har doim har to’g’ri yo’l tutavermaydi.Bolalarning qo'rquvlari, agar ularga to'g'ri munosabatda bo'lsangiz, 
ularning paydo bo'lish sabablarini tushunsangiz, ko'pincha izsiz yo'qola 
Qo'rquv bolalarning 40 foizida paydo bo'ladi va balog'at yoshida aks-sado bo'lishi mumkin. Shuning 
uchun har bir ota-ona, tarbiyachi va o'quv psixologining vazifasi bolaga qo'rquvni o'z vaqtida engishga 
yordam berishdir. Qo'rquv - bu eng xavfli tuyg'u. Inson tanasi qo'rquvga qarshi kurash uzoq davom 
etmaydigan qilib yaratilgan. Biologik darajada qo'rquvga javob bu adrenalinning qon oqimiga tushishi 
bo'lib, bu inson tanasida gormonal portlashga olib kelishi mumkin. 
Bola o'sib ulg'ayganida va uning atrofidagi dunyoni o'rganishni boshlaganida, bilim faoliyati bilan 
birga paydo bo'ladi. Bu jamiyatda rivojlanadi va kattalar ta'limda etakchi rol o'ynaydi
Qo'rquvning bir necha sabablari bor. Birinchi va eng tushunarli sabab - bu bolani qo'rqitgan o'ziga 
xos hodisa (it tomonidan tishlangan, liftga qo'yilgan). Bunday qo'rquvni tuzatish eng osondir. Ammo it 
tomonidan tishlangan bolalarning hammasi ham boshqalar uchun sezgir bo'lgan qo'rquvni 
rivojlantirmaydilar. 
Bu ko'p jihatdan bolaning fe'l-atvorining xususiyatlariga bog'liq (tashvish, shubha, noumidlik, o'ziga 
ishonch, boshqa odamlarga qaramlik va boshqalar). Va bu belgi xususiyatlari, agar ota-onalar bolani 
qo'rqitayotganlarida paydo bo'lishi mumkin:
.Qo'rquvning eng keng tarqalgan sabablaridan yana biri bu bolalik xayolidir. Bola ko'pincha 
qo'rquvni o'ziga jalb qiladi. Bolaligimizda ko'pchiligimiz qorong'ulikdan qo'rqardik, u erda hayvonlar 
bizning ko'zimiz oldida hayotga kirishdi va hayvonlar bizni har tomondan urishdi. Ammo har bir bola 
bunday xayollarga boshqacha munosabatda bo'ladi. Kimdir ularni darhol unutadi va tinchlantiradi. Va 
kimdir uchun bu tuzatib bo'lmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin. 
Uch xil qo'rquv mavjud. Tasniflash qo'rquv mavzusi, uning davomiyligi, paydo bo'lish sabablari va 
xususiyatlariga asoslanadi. 
Obsesif qo'rquv - bola bu qo'rquvni muayyan, o'ziga xos vaziyatlarda boshdan kechiradi, u ularni 
keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan holatlardan qo'rqadi. Bunday qo'rquvlar, masalan, balandlikdan qo'rqish, 
yopiq va ochiq joylar va boshqalar 
Xayolparast qo'rquv - bu qo'rquvning eng jiddiy shakli, sababini topib bo'lmaydi. Masalan, nima 
uchun bola o'yinchoq bilan o'ynashdan qo'rqadi yoki ba'zi kiyimlarni kiyishni xohlamaydi. Masalan, u 
ma'lum bir poyabzal kiyishdan qo'rqadi, chunki u bir vaqtlar sirpanib tushib, ularning ichiga tushib, uni 
qattiq urib, endi vaziyatni takrorlashdan qo'rqad 
Qo'rquv eng keng tarqalgan tur ular tuzatish g'oyalari bilan bog'liq va bolaning o'z tasavvuridan kelib 
chiqadi. 90% hollarda amaliyotchi psixologlar ular bilan duch kelishadi. Avvaliga, bu qo'rquvlar har qanday 
hayotiy vaziyatga mos keladi, shundan keyin ular shu qadar ahamiyatli bo'ladiki, bola boshqa hech narsa 
haqida o'ylay olmaydi. 
Bolalarning haddan tashqari oshirilgan qo'rquvini bolalarning xayolida dahshatli bo'rilar va ertak 
qahramonlari, shuningdek yo'qolish, hujum, suv, olov, og'riq va o'tkir tovushlar mavjud bo'lgan qo'rquv 


111 
bilan bog'lash mumkin. Ota-onalarning o'limi ham bolalik qo'rquvining keng tarqalgan shakli bo'lib, 
ko'pincha kattalarning o'zlari tomonidan yaratiladi. Ular ko'pincha turli xil ertak qahramonlari va multfilm 
qahramonlarining qo'rquviga asoslangan. Qo'rquvni yo'qotish uchun turli xil usullardan foydalanish 
mumkin. Bular o'yin terapiyasi, ertak terapiyasi, art-terapiya (turli "qo'rqinchli" belgilar chizish, salbiy 
belgilarni modellashtirish), shuningdek musiqa terapiyasi va raqs terapiyasi. 
Bolalarning qo'rquvini engish uchun siz turli xil psixologik ta'sir usullaridan foydalanishingiz 
mumkin (o'yin terapiyasi, izoterapiya, ertak terapiyasi, musiqa terapiyasi, raqs terapiyasi, proektsion 
usullar, yengillik va o'zini o'zi boshqarish usullari)Qo'rquvni to'g'irlash bo'yicha ishlar bir necha bosqichda 
amalga oshi 
Qo’rquv asoratlari
Bolalarda qo’rquv holati oqibatida jur’atsizlikni yuzaga keltiradi.Bolaning irodasi susayib,o’z 
kuchiga nisbatan ishonch yo’qoladi.Bunday holatda bola boa-bora bola asabini taranglashtirib,uni vahimaji 
qilib qo’yadi.Bola qo’rqqan paytida bosh miyadagi qo’rquvga nisbatan asab markazi boshqa asab 
markazlarini to’rmizlab ,qorong’idan himoyalash instinktini yuzaga keltiradi.Bola qo’rqqan sari qo’rqqan 
naesalari bosh miyadi aks etishi kuchayaveradi Ba’zan qattiq qo’rquv ta’sirida bolalarda nutq faoliyati 
buzilishi,duduqlanishi kuzatilishi mumkin. 
Bolalarda tasavvur, ko’z oldiga keltirish qobilyati o’ta kuchli rivochlangan bo’lib u ertak 
qahramonlarni osonlik bilan xayolida jonlantira oladi.Salbiy qahramonlar qo’rquvni keltirib chiqarsa 
,ijobiylari unga qo’rquvni yengishga yordam beradi.Bolani salbiy qahramonlar ijobiylaridan qattiq 
qo’rqishiga ishontirish kerak.Bolaga uyquga yotishdan oldin o’yinchoqlar bilan vaziyatli o’yin o’ynashi 
lozim.Bunda bolaga salbiy qahramonni jonlantirish vazifasi beriladi.Natijada bola o’zi qo’rqqan narsani 
ko’z oldiga keltiradi,bu obraz xayolida kichiklashib,kuchsizlashib yo’qoladi.
Foydalangan adabiyotlar 
1.Kichik bolalarda katta qo’rquvlar Zebinso Ahmedova. 
2
.Qo‘rquvdan qo‘rqasizmi yoki qo‘rquv jumbog‘i Xenning Kyoler 

Download 4,42 Mb.
1   ...   81   82   83   84   85   86   87   88   ...   170




Download 4,42 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija

Download 4,42 Mb.
Pdf ko'rish