A m erikaning shimoli-sharqiy qirg‘oqlarini kashf qilishdi.
XV asrda portugaliyalik dengizchilar ekvatorgacha suzib
borishdi. Atlantika okeanini ilm iyjihatdan bar tomonlama
o‘rganish X IX asrdan boshlandi. M axsus jihozlangan
«Chellenjer» kem asida inglizlar okean suvlarining xusu
siyatlari, okean tubi relyefi, o'sim lik va hayvonot dunyosi
haqida muhim m a’lumotlar to‘plashdi.
12.1. Okean tubi relyefi va foydali qazilm alari
1.
Okean tubining tuzilishi.
A tlantika okeani tubida,
asosan, quyidagi relyef shakllari tarqalgan: m aterik
sayozligi, o 'rta A tlantika suvosti tog'
tizm asi, okean tubi
tekisliklari.
M aterik sayozligi Shimoliy yarim sharda yaxshi
rivojlangan. Yevropa va Shimoliy A m erika qirg'oqlarida
shelf yaxshi ifodalangan. Okeanning
shim oliy qism ida
m uz relyef shakllari ham uchraydi. C hunki to'rtlam chi
davrda ushbu hududlarni muz bosgan. B undan tashqari,
ushbu joylarda suvosti
daryo vodiylari ham keng
tarqalgan.
A frika va Janubiy A m erika qirg'oqlarida shelf yaxshi
rivojlanmagan.
O 'rta okean suvosti tizmasi shim oldan janubga cho'
zilgan. U Islandiya orolidan boshlanadi, janubga Hindiston
suvosti tizmasi bilan qo'shilib ketadi. Suvosti tizm asining
nisbiy balandligi 2 km, tizm aning tepasida kengligi 6 km
dan 30 km gacha, chuqurligi 2 km ga teng bo'lgan
rift
vodiysi joylashgan. Shimoliy qismda ko'ndalang yoriqlar
78
tizm ani parchalab tashlagan. R iftlar va yoriqlarda suvosti
vulqonlari keng tarqalgan. A zor va Islandiya orollaridagi
vulqonlar ham shunday joylarda tarqalgan.
Janubda Atlantika suvosti tizm asi meridional yo‘na-
lishga ega. Bu yerda yoriqlar kam bo‘lganligi uchun tog‘
tizm asi deyarli parchalanm agan. 0 ‘rta
okean suvosti
tizmasi suv vulqonlari va zilzilalari rivojlangan joy
hisoblanadi.
O keandan cho‘km alar ekvatorial-tropik kengliklarda
va janubiy qism ida joylashgan.
U lam ing eng m uhim lari
quyidagilar: Puerto-R iko (8742 m), Janubiy Sandvich
(8864 m), Romonsh (7856 m), Kaym an (7090 m).
