5.10- rasm. Gidravlik ekskavatorlarning ishlash sxemasi:
a – to’g’ri cho’mich bilan; b – teskari cho’mich bilan; v – greyferli uskuna bilan;
g – draglaynli uskuna bilan;
Bir cho’michli ekskavator bilan gruntni qazish bir maromda (pozitsion) olib boriladi.
Ekskavatorning ish maydoni zaboy deyiladi.
Zaboy
ekskavatorning ishchi zonasi bo’lib, unga ekskavator joylashgan maydon; qazilayotgan
grunt massivining bir qismi; transport vositasi o’rnatiladigan joy; qazilayotgan gruntni joylashtirish uchun
ajratilgan maydon (agarda ko’tarmaga ishlasa).
Ushbu zaboyda qazib bo’lgandan so’ng, ekskavator yangi pozitsiyaga o’tadi.
Ekskavator va transport vositalari zaboyda shunday joylashishi kerakki, ekskavatorning
cho’michni grunt bilan to’ldirishdan to’kishgacha bo’lgan o’rtacha qayrilish burchagi eng kam bo’lsin,
chunki strelaningqayrilishiikki marta amalga oshiriladi, yuk bilan transport vositasigacha va to’kkandan
so’ng o’z holatiga qaytishi bu ekskavatorning bir tsikldagi ish vaqtining o’rtacha 70% tashkil etadi.
Qurilish maydonining sharoitiga bog’liq holda ekskavatorni tanlash uning cho’michini maqsadga
muvofiq bo’lgan sig’imini va ekskavator turini aniqlashdan boshlanib, shu bilan birga talab qilingan
parametrlar – strela uzunligi, kesish va to’kish radiusi hamda boshqalarga qarab tanlanadi.
Ekskavatorning almashadigan jihozlarini tanlash grunt suvlari sathiga va qazilayotgan qazilma
xarakteriga (transheyaga, kotlovanning keng yoki torligiga) bog’liq bo’ladi.
“To’g’ri cho’michli” ekskavatordan
o’zi turgan joydan yuqorida joylashgan gruntlarni qazib
aksariyat holda transportga ortganda foydalaniladi. U ko’p hollarda karьerlarda, qurilishda esa oldindan
yig’ilgan grunt to’plamlarini transportga ortish yoki kotlovanni qazishda qo’llaniladi, bunda shu
ekskavator yordamida pandus – ekskavator va transport vositalari kotlovanga tushadigan va chiqadigan
10-15% nishabli yo’l qaziladi.
To’g’ri cho’mich yuqoriold qismi ochiq kesuvchi ko’rinishli cho’michdir.CHo’mich rukoyatka
(dasta) bilan sharnirli biriktirilgan, u o’z navbatida mashina strelasi bilan sharnirli bog’langan va oldinga
bosimli mexanizm yordamida suriladi. Ekskavator konstruktsiyasi, o’zi turgan joydan 10-20sm pastni
ham kovlash imkonini beradi, me’yoriy ish unumdorligiga zaboy balandligi 1,5m dan kam bo’lmaganda
erishish mumkin. CHo’mich bo’shatilishi tubi ochilishi bajariladi.To’g’ri cho’michningbunday
konstruktsiyasi cho’michning“qalpoq” qilib to’ldirilishi hisobiga ekskavatorning yuqori ish
unumdorligiga erishishini ta’minlaydi.
1 va 2 guruh gruntlari qazilayotganda ekskavator kattalashtirilgan hajmdagi cho’mich bilan
ta’minlanishi mumkin. Ekskavator asosan gruntni transport vositasiga ortish zarur bo’lganda qo’llaniladi.
Agarda grunt suvlariningsathiqazilma tubidan yuqorida bo’lsa, u holda ekskavatorni qo’llash maqsadga
muvofiq bo’lmaydi, chunki nam gruntda ekskavator va transport vositalarining yurishi qiyinlashadi.
“To’g’ri cho’michli”ekskavator bilan gruntni qazish yonbosh va ro’parazaboylar bilan
bajariladi.
Ro’para zaboy
ekskavator o’zining oldidagi gruntni qazishda va gruntnizaboyning tagi yoki
yonidan o’zatilayotgan transport vositasiga ortishda qo’llaniladi.Birinchi holatda avtomobillar zaboyning
u yoki bu tarafidan orqasi bilan yurib ekskavatorga yaqinlashadi, shunda zaboyning pastki o’lchami 7m
kam dan bo’lmasligi kerak. Bunday sharoitda ishlaganda ekskavatorningburilish burchagi 140
0
...180
0
ga
yetadi, bu o’z navbatida uning ish unumdorligini keskin kamaytiradi. SHu sababli ro’para zaboy kamdan-
kam, asosan kotlovanga tushish yo’li-pandusni qazishdi yoki birinchi o’tish yo’lini qazishda ishlatiladi.
Zaboy kengligi yuqoridan bo’lishi mumkin (5.11-rasm):
1,5 R
kes
gacha –tor zaboyda;
1,5... 1,9 R
kes
–me’yoriy zaboyda va transport vositasi ikki tarafdan uzatilganda;
2,5 R
kes
gacha – keng zaboyda va ekskavator zigzag shaklida harakatlanganda (zigzag kesish
radiusidan oshmaydi va zigzag oxirida ikki marta to’xtash bo’ladi);
3,5 R kes gacha – kengaytirilgan zaboyda uch pog’onali harakatlanishlf (zigzag uzunligi ikki
kesish radiusiga yetishi mumkin) -.
Tor zaboylarda
gruntni ortish uchun samosvallar ekskavatorning bir tarafidan orqasidan
uzatiladi,
normal
zaboylarda esa − samosvallar ekskavatorning ikki tarafidan navbatma-navbat uzatiladi,
bu esa transport vositalarining almashinishida ekskavator bekor turib qolmasligini ta’minlaydi. Zaboyning
bu ko’rsatkichlarida ekskavator kotlovanda zaboy o’qi bo’ylab to’g’ri harakatlanadi.
Ba’zi holatlarda gruntlarni qazishda
kengaytirilgan zaboy
usuli bilan ekskavatorlarni zigzag
bo’yicha harakatlantirish ma’quldir. Bunday zaboylarda ekskavatorning bo’sh yurishi qisqaradi va
samosvalning manevr qilishi hamda samosvalni grunt ortishga qulay o’rnatish uchun sharoit yaratish
yengillashadi.
Ro’paradanto’g’ri chiziqli kavlash yo’lining eni Vni quyidagi formula bo’yicha aniqlash
mumkin:
V=2
√
(5.1)
va zigzagsimon uchun
2
√
(5.2)
Bu yerda
− ekskavatorning optimal kesish radiusi;
– ekskavatorning ishchi harakat oralig’i
(maksimal va minimal kesish radiusining farqi);
− turgan joyidan kesish radiusi;
|
