|
Iqtisodiy faoliyatni tahlil qilishda tizimli yondashuv tushunchasi
|
| bet | 20/38 | | Sana | 19.01.2024 | | Hajmi | 0,52 Mb. | | #140675 |
Bog'liq 1 dan 7 gaca2.Iqtisodiy faoliyatni tahlil qilishda tizimli yondashuv tushunchasi.
Iqtisodiy tahlil o‘z faoliyatida dialektikaning asosiy tamoyillariga asoslanadi. Ular quyidagilardan iborat:
-doimo harakat;
-o‘zaro aloqa va o‘zaro bog‘liqlik;
-sabab-oqibat;
-koordinatsiya va subkoordinatsiya;
-qarama-qarshilik;
-miqdor o‘zgarishidan sifat o‘zgarishi;
-inkomi-inkor va boshqalar.
Tahlilning xususiyati, zaruriyligi va qimmatli tomoni, u voqeahodisalami dinamikasini o‘rganadi
Tahlil usuli iqtisodiy ko'rsatkichlarning o'zgarishiga individual omillarning ta'sirini tizimli, har tomonlama o'rganishni va tashkilotlar faoliyatini yaxshilash uchun zaxiralarni aniqlashni ta'minlaydigan usul va usullar majmuasidir. Tashkilotlar faoliyatini va ularning moliyaviy holatini baholashning asosiy mezoni sifatida vazifalardan (ularning haqiqiyligini hisobga olgan holda), shuningdek individual ko'rsatkichlarning standart qiymatlaridan foydalanish;
Tashkilot faoliyatini biznes-rejalarni amalga oshirishning umumiy natijalariga ko'ra baholashdan ushbu natijalarni fazoviy va vaqtinchalik xususiyatlar bo'yicha batafsil tavsiflashga o'tish;
alohida omillarning iqtisodiy ko'rsatkichlarga ta'sirini hisoblash (imkoniyat bo'lganda);
Ushbu tashkilot ko'rsatkichlarini boshqa tashkilotlar ko'rsatkichlari bilan taqqoslash;
Iqtisodiy axborotning barcha mavjud manbalaridan kompleks foydalanish;
O'tkazilgan iqtisodiy tahlil natijalarini umumlashtirish va tashkilot faoliyatini yaxshilash uchun aniqlangan zahiralarni umumlashtirish.
Xo'jalik faoliyatini tahlil qilish jarayonida ko'p sonli maxsus usul va usullardan foydalaniladi, ularda tahlilning tizimli, murakkab xususiyati namoyon bo'ladi. Iqtisodiy tahlilning tizimli xususiyati Bu tashkilot faoliyatini tashkil etuvchi barcha iqtisodiy hodisalar va jarayonlar tashkilotning iqtisodiy faoliyati bo'lgan tizim bilan o'zaro bog'langan va umuman olganda, alohida tarkibiy qismlardan tashkil topgan ma'lum bir agregatlar sifatida qaralishida namoyon bo'ladi. Tahlil o'tkazishda ushbu agregatlarning alohida tarkibiy qismlari, shuningdek, ushbu qismlar va umuman agregat o'rtasidagi va nihoyat, alohida agregatlar va umuman tashkilot faoliyati o'rtasidagi munosabatlar o'rganiladi. Ikkinchisi tizim sifatida qaraladi va uning barcha sanab o'tilgan komponentlari turli darajadagi quyi tizimlar sifatida qaraladi. Misol uchun, tizim sifatida tashkilot bir qator seminarlarni o'z ichiga oladi, ya'ni. alohida ishlab chiqarish maydonlari va ish o'rinlaridan tashkil topgan agregatlar bo'lgan quyi tizimlar, ya'ni ikkinchi va undan yuqori darajadagi quyi tizimlar. Iqtisodiy tahlil turli darajadagi tizim va quyi tizimlarning, shuningdek ikkinchisining o'zaro bog'liqligini o'rganadi.
Korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish biznesning samaradorligini baholashga, ya'ni ushbu korxona faoliyati samaradorligini aniqlashga imkon beradi. Tizimli yondashuv, shuningdek, korxona yoki boshqa tahlil qilinadigan ob'ekt bir-biri bilan, shuningdek, boshqa tizimlar bilan ma'lum munosabatlarda bo'lgan turli elementlar tizimini o'z ichiga olishi kerakligini nazarda tutadi. Binobarin, tizimni tashkil etuvchi ushbu elementlarni tahlil qilish tizim ichidagi va tashqi aloqalarni hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak.
Shunday qilib, har qanday tizim (bu holda tahlil qilinadigan tashkilot yoki boshqa tahlil ob'ekti) bir qator o'zaro bog'langan quyi tizimlardan iborat. Shu bilan birga, xuddi shu tizim ajralmas qism sifatida, quyi tizim sifatida, birinchi tizim o'zaro bog'langan va boshqa quyi tizimlar bilan o'zaro aloqada bo'lgan yuqori darajadagi boshqa tizimga kiradi. Tizimli yondashuv iqtisodiy tahlil qilish ushbu tashkilot faoliyatini eng to'liq va ob'ektiv o'rganish imkonini beradi.
Shu bilan birga, aniqlangan munosabatlarning har bir turining muhimligi, ahamiyati, ularning iqtisodiy ko'rsatkich o'zgarishining umumiy qiymatiga ta'siri ulushini hisobga olish kerak. Ushbu shartni hisobga olgan holda, iqtisodiy tahlilga tizimli yondashish optimal boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va amalga oshirish imkoniyatlarini beradi.
Tizimli, har tomonlama tahlil qilishda iqtisodiy va siyosiy omillar o'zaro bog'liqligini va har qanday tashkilot faoliyatiga va uning natijasiga birgalikda ta'sir qilishini hisobga olish kerak. Qonun chiqaruvchi hokimiyat tomonidan qabul qilinadigan siyosiy qarorlar, albatta, iqtisodiyotni rivojlantirishni tartibga soluvchi qonun hujjatlariga muvofiq bo'lishi kerak. To'g'ri, mikro darajada, ya'ni alohida tashkilotlar darajasida siyosiy omillarning tashkilot faoliyatiga ta'siriga asosli baho berish, ularning ta'sirini o'lchash juda muammoli. Iqtisodiyot faoliyatining makrodarajasiga, ya'ni milliy iqtisodiy jihatiga kelsak, bu erda siyosiy omillarning ta'sirini ko'rsatish yanada realroq ko'rinadi.
Tizimli tahlilni o'tkazishda iqtisodiy va siyosiy omillarning birligi bilan bir qatorda iqtisodiy va ijtimoiy omillarning o'zaro bog'liqligini ham hisobga olish kerak. Hozirgi vaqtda iqtisodiy ko'rsatkichlarning maqbul darajasiga erishish ko'p jihatdan tashkilot xodimlarining ijtimoiy-madaniy darajasini oshirish va ularning hayot sifatini yaxshilash bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish bilan belgilanadi. Tahlilni o'tkazish jarayonida ijtimoiy-iqtisodiy ko'rsatkichlar bo'yicha rejalarning bajarilishi darajasini va ularning tashkilotlar faoliyatining boshqa ko'rsatkichlari bilan bog'liqligini o'rganish kerak.
Tizimli, keng qamrovli iqtisodiy tahlilni o'tkazishda, shuningdek, hisobga olish kerak iqtisodiy va ekologik omillarning birligi. Korxonalar faoliyatining zamonaviy sharoitida ushbu faoliyatning ekologik tomoni juda muhim bo'ldi. Shu bilan birga, shuni yodda tutish kerakki, atrof-muhitni muhofaza qilish chora-tadbirlarini amalga oshirish xarajatlarini faqat bir lahzalik foyda nuqtai nazaridan ko'rib chiqish mumkin emas, chunki metallurgiya, kimyo, oziq-ovqat va boshqa tashkilotlarning faoliyati natijasida tabiatga etkazilgan biologik zarar. kelajakda qaytarib bo'lmaydigan, almashtirib bo'lmaydigan bo'lib qoladi. Shuning uchun tahlil qilish jarayonida tozalash inshootlarini qurish, chiqindisiz ishlab chiqarish texnologiyasiga o‘tish, rejalashtirilgan qaytariladigan chiqindilardan foydali foydalanish yoki amalga oshirish bo‘yicha rejalar qanday bajarilayotganligini tekshirish zarur.
Korxona faoliyatini iqtisodiy tahlil qilishning natijasi asosan, uning to‘g‘ri amalga oshirilishiga bog‘liq. Iqtisodiy tahlil qilish qator talablarga javob berishi lozim. Ya’ni, u reja va yangi metodikaga asoslanishi hamda analitik jarayoni samarasini ta’minlab berishi kerak. Boshqaruv uchun analitik ishlanmalami bir tartibda, o‘z vaqtida hamda tushunarli tarzda yetkazib berishni ta’minlash uchun iqtisodiy tahlilni tashkil qilish va o‘tkazish jarayonlari quyidagi talablarga asoslanadi. - Majburiyatlami taqsimlanishi. Tahlilni amalga oshirish bo'yicha majburiyatlar alohida ijrochilarga bo‘lib beriladi hamda u bo‘yicha ma’sul belgilanadi. - Tahlil kamchiqim natijasi esa samarali bo‘lishi zarurur. Tahlilni amalga oshirishda tahlilning yangi usullari, ma’lumotni kompyuter texnologiyalari yordamida o‘rganish, ma’lumotni yig‘ish hamda uni saqlashning ratsional usullari keng miqyosda ishlatilishi lozim. Natijalardan esa turli maqsadlarda foydalanish imkoniyati ta’minlanishi shart. U asosida qabul qilingan qarorlar aniq ijobiy yakunlar bilan tugashi kerak. - Ma’lumotga bo‘lgan ehtiyojlami to‘la qondirishga yo‘naltirilishi. Tahlilni turli subyektlarining informatsion talablami imkon qadar to‘la qondirish yo‘llarini hamda tahlilni o‘tkazishga ketgan xarajatlarni kamaytirish bilan uyg‘unlashtirib olib borish. - Tahlil ishlarini reglamentatsiyalash va unifikatsiya qilish. Reglamentatsiyalash har bir ijrochidan majburiy talab qilinadigan jadval va natija shakllarini ishlab chiqishni nazarda tutadi. Tahlilni unifikatsiyalash (standartizatsiyalash) metodik qo‘llanmalami, natija shakllarini, jadvallami, standart programmalami, umumiy baholash mezonlarini ishlab chiqishni ko‘zda tutadi
|
| |
