Ular o‘rtasidagi chegaralarni jamiyat taraqqiyoti tarixining yirik bosqichlari ajratib turadi.
Bir texnologik ishlab chiqarish usulidan boshqasiga o‘tish asosan mehnat vositalarining tavsifidagi
o‘zgarishlar, fan va texnika taraqqiyoti bilan belgilanadi.
1) Ishlab chiqarish texnologik usullarining dastlabki uchta bosqichlari alohida farqlanadi.
Bular oddiy kooperatsiya, manufaktura va mashinalashgan ishlab chiqarish.
Oddiy kooperatsiya
– bu bir xil ishni yoki xizmat vazifasini bajaruvchi xodimlarning eng oddiy shaklidagi
uyushishi, birgalashib ma’lum tartib asosida ishlaydigan kishilar guruhidir.
Kooperatsiyaning yakka tartibdagi hunarmandchilik ishlab chiqarishiga nisbatan afzalliklari
quyidagilar orqali namoyon bo‘ladi:
2) ko‘plab ishchilarning birgalikdagi mehnati ishchi kuchidagi
alohida tafovutlarning
yo‘qolishiga, ularning sifat jihatidan bir xildalashuviga olib keldi;
3) bino va inshootlardan birgalikda foydalanish natijasida yoqilg‘i, yoritish va boshqa shu
kabi xarajatlarning kam sarflanishi mahsulot birligiga to‘g‘ri
keluvchi ishlab chiqarish
vositalarining tejalishiga olib keldi;
4) birgalikdagi mehnat bellashuvni keltirib chiqarib, mehnat unumdorligini oshirdi.
Manufaktura – bu mehnat taqsimotiga asoslangan, lekin mashina hali mavjud
bo‘lmagan sharoitdagi kooperatsiyadir. Manufaktura davrida ishlab chiqarishning umumlashuv
jarayoni davom etadi. Yalpi
ishchi kuchi tarkib topadi, har bir ayrim xodim esa yalpi ishchi
kuchining tarkibiy qismiga aylanadi. Bunda oddiy kooperatsiyadagidek qo‘l mehnatiga va qo‘l
mehnatiga asoslangan qurolga tayanadi.
Manufaktura ixtisoslashtirilgan qurol va asboblar vujudga
keltirib hamda ishchini tor
operatsiyalarni bajarishga bog‘lab, yirik mashinalashgan ishlab chiqarishga o‘tish uchun zarur
shart-sharoit tayyorlaydi. Bu davrda ishlab
chiqarishni tashkil etish, mehnatning mazmuni va
tavsifida, ishlab chiqarishning
butun texnologik usulida, iqtisodiy munosabatlarda va butun
ijtimoiy hayotda ham tub o‘zgarishlar ro‘y beradi. XVIII asrning so‘nggi 30 yili ichida boshlangan
sanoat
revolyutsiyasi natijasida yirik mashinalashgan ishlab chiqarish vujudga keldi.
