20
Shuning uchun ham bu infuzoriyalar kam kiprikli infuzoriyalar turkumiga kiritilgan.
Bunday oftikoletsidlar kavshovchi hayvonlarning oshqozonidagi kletchatkalarni
parchalashda va dag‘al xashakni hazm bo‘lishiga yordam beradi. Ko‘p
miqdordagi
o‘lgan infuzoriyalar hayvon organizmiga qo‘shimcha ozuqa sifatida shimiladi.
7- rasm. Infuzoriya tufelkasi – Paramecium caudatum:
1-kiprikchalar; 2-qisqaruvchi vakuola; 3-hazm vakuolasi; 4-makronukleus; 5- mikronukleus; 6-
og’iz; 7-chiqarish teshigi; 8-qobiq (pellikula)
10-rasm. Balantidium colining tuzilishi:
1-kiprikchalari; 2-peristom; 3-hujayrali og’iz; 4-sitofarinks; 5-qisqaruvchi vakuola; 6-hazm
vakuolalari; 7-chiqarish teshikchasi; 8-mikro nukleus; 9-makro
nukleus
NAZORAT SAVOLLARI:
1. Nima uchun infuzoriyalarni yuqori darajada rivojlangan sodda hayvonlar
deb atashadi?
2. Infuzoriyaning katta va kichik yadrolari qanday vazifa bajaradi?
3. Infuzoriyalar qanday amaliy ahamiyatga ega?
4. Infuzoriyalarni qanday zararli vakillarini bilasiz?
Uyga vazifa: Ko‘p xujayralilarni o‘qib kelish.
21
KO‘P HUJAYRALI ORGANIZMLAR – Metazoa
Sodda hayvonlardan tashqari hayvonot dunyosiga kiruvchi boshqa barcha
hayvonlar ko‘p hujayralilar deb yuritiladi. Ko‘p hujayralilar tanasi har xil tuzilgan
va turli vazifani bajarishga moslashgan hujayralardan iborat.
Bu hujayralar
mustaqil yashash xususiyatiga ega bo‘lmasdan yaxlit organizmning bir qismi
bo‘lib hisoblanadi. Ko‘p hujayrali hayvonlarning tuzilishi turli-tuman bo‘lishiga
qaramasdan ular uchun umumiy xususiyatlar xarakterlidir. Hujayralar soni
ko‘paygan bilan organizmlar ko‘p hujayralilar deb atalavermaydi. Ba’zi bir
organizmlar (misol uchun, volvoks) juda ko‘p hujayralardan tashkil topgan, biroq
hujayralar bir-biridan ajratib yuborilsa mustaqil hayot kechira oladilar.
Bunday
organizmlar kolonial organizmlar deb ataladi. Haqiqiy ko‘p hujayralilarda
hujayralar
differensiallashib
(ixtisoslashib)
ular
organizmning
ma’lum
funksiyalarni bajarishga moslashadi. Masalan, muskul hujayralari qisqarish
xususiyatiga ega bo‘lsa, nerv hujayralari ta’sirotlarni
sezish va unga javob
qaytarish xususiyatiga ega.
Evolyusiya davomida organizmlar yanada mukammallashib, bir necha
hujayralar to‘plamidan iborat to‘qimalardan tashkil
topgan organlar va organlar
sistemasini hosil qiladi. Rivojlanish mukammallashgan sari bog‘lanish
(korrelyasiya)qonuniga binoan organlar o‘rtasida bir-biri bilan bog‘liqlik osha
boradi va nihoyat organizm yaxlit umumiy sistemaga aylanadi.
