Muloqot jarayonida yuzaga keladigan to‘siqlar Ijtimoiy psixologlar muloqot jarayonida yuzaga ke
lishi mumkin bo‘lgan to ‘siqlaming quyidagilarini farq-
laydilar: psixologik, vaziyatli, mazmuniy va motivatsion
to ‘siqlar.
Psixologik to‘siq — bu sherigiga m a’qul tushmay
qolish, tushunilmay qolishdan qo‘rqish, u tomondan
inkor etilish va kalaka qilinishdan yoki keskinlikdan
qo‘rqish, eng ezgu hislarini va niyatlarini samimiy izhor
etishiga javoban qo‘pollik bilan javob berilishi mumkin-
ligidan xavotirlanish kabilar tufayli intellektga oid,
mehribonlikka oid, kuchga oid shaxsiy imkoniyatlarini
namoyon qilish va amalga oshirishga halaqit beruvchi,
o ‘ziga xos ichki psixik tormozdir.
Vaziyatli to‘siqlar — bu suhbatdoshlarning bir xil
vaziyatni turlicha tushunishlari, unga turlicha yon-
dashishlari bilan bog‘liq.
Mazmuniy to‘siqlar — odatda suhbatdoshini tushun-
maganlik tufayli, uning mazkur jumlasi qanday m a’no-
da aytilgani, u qanday fikrni ilgari surayapti, nimani
nazarda tutayapti, nimaga olib boradi va shu kabi mulo-
hazalarga borish tufayli yuzaga keladi.
Motivatsion to‘siqlar — shunday vaziyatlarda yuzaga
keladiki, bunda gapirayotgan odam yo o ‘zi bayon
qilayotgan fikming motivini yetarlicha anglay olmaydi
yoki u atayin ularni (asosiy motivni) yashirishga harakat
qilayotgan bo‘lishi mumkin.
Bulardan tashqari muloqotga to ‘siq bo'lib, suhbat
doshlarning psixologik madaniyatlilik nuqsonlaridan
biri, ya’ni ularning yo eshitishni, yoki tinglashni bil-
masligi, «teskari aloqaning» yo’qligi xizmat qilishi
mumkin. Odamlar o ‘rtasidagi suhbat ko‘pincha ularda
aqlning yetishmasligi tufayli emas, balki ularning xud-
binligi tufayli: har biri o‘zi haqida yoki o ‘zini qiziqtira-
digan masalalar haqida gapirishga intilishligi tufayli ku-
tilganidek amalga oshmay qolishi mumkin. Oqibatda
bitta «aqlli» dialog o ‘rniga, ikkita behuda, hatto zararli
monolog amalga oshadi. Shuning uchun ham muloqot
ga, suhbatlashish san’atiga o ‘rganish, ijtimoiy-psixologik
madaniyatni egallash, o‘zi, o ‘z kayfiyati va hissiyotlarini
boshqara olish, bilim va malakalarini ishlab chiqish, o ‘z
125
gapi bilan suhbatdoshini qiziqtira olish qobiliyatini
rivojlantirishga erishish kerak. Biroq, buning uchun,
birinchi navbatda, har qanday muloqotning umumiy
qoidasi: boshqa odamlarning, o‘z suhbatdoshlarining
ehtiyojlari, xohishlarini qondira oladigan odamgina
hurmatga erisha olishini yodda tutishi lozim.
