chuqurligigiga qarama-qarshi sifat bo‘lib hukm va xulosalarning
yuzasi hisoblanadi, bunda odam
mayda-chuydalarga e’tibor qaratib, asosiysini ko‘rmaydi. Tafakkurning
mustaqilligi insonning
yangi vazifalarni ilgari surishi va boshqalarning yordamidan foydalanmasdan ularning echimini
topish malakasi bilan xarakterlanadi. Fikrning
egiluvchanligi masalalarni echishda avvaldan
qo‘llanilib kelayotgan usullarning ta’siridan holi bo‘lishda, sharoit o‘zgarganda harakatlarni
tezda o‘zgartirish malakasida ifodalanadi. Tafakkurning
tezligi – insonning yangi
vaziyatda
o‘zini yo‘qotib qo‘ymaslik, o‘ylab olgan holda to‘g‘ri qaror qabul qilish qobiliyati. Aqlning
sertashabbusligini insonning o‘ylamasdan masalaning bir tomonini ushlab olib, qaror qilishga
shoshishi, etarlicha o‘ylanmagan javoblar bildirishida ifodalanadigan shoshqaloqlikdan farqlash
lozim. Aqlning
tanqidiyligi – bu inson o‘zining va boshqalarning fikrlarini ob’ektiv
baholashi,ilgari surilayotgan nizomlar va xulosalarni izchillik bilan
har tomonlama tekshirib
chiqish malakasi. Tafakkurning
mantiqiyligi – tadqiq etilayotgan ob’ektning barcha ahamiyatli
tomonlarini hisobga olgan holda mulohazalarning qat’iy izchilligiga rioya qilish
qobiliyati. Tafakkurning
isbotlanganligi – zarur vaqtda hukm va xulosalarning to‘g‘riligini
tasdiqlovchi dalillar, qonuniyatlardan foydalanish qobiliyati. Aql
ijodkorligi – ijodkorlik
tafakkuriga bo‘lgan qobiliyat. Tafakkurning
salbiy sifati uning rigidligi – hodisa mohiyatiga
nisbatan xolis bo‘lmagan munosabat, hissiy taassurotning oshirib yuborilishi,
bir xil qolipdagi
baholarga berilganlik hisoblanadi.[1]
Inson aqliy rivojlanganligining ko‘rsatkichi sub’ektning tashqi cheklovlar
bilan
bog‘lanmaganligidir.
SHunday qilib, odamlardagi tafakkurning individual xususiyatlari eqorida ko‘rib chiqilgan aqliy
sifatlarda turli uyg‘unlikda ifodalanadi.
Tafakkur shakllanishi va rivojlanishida bir nechta bosqichlarni ajratib ko‘rsatish mumkin.
Hozirda mavjud bo‘lgan tafakkur taraqqiyotining bosqichlarga bo‘linishiga nisbatan
yondoshuvlarning ko‘pchiligida inson tafakkuri rivojlanishining
dastlabki
