|
"axborot tizimlari va texnologiyalari"Bog'liq PSIXOLOGUYATafakkur o‘zi nima?
Savol: Zarifboy Rajapovich! Tafakkur o‘zi nima?
Javob: Qaniydi, bu savolingizga qisqa iboralar bilan javob bera olsam. Bu o‘ta murakkab savolga
o‘tmishning buyuk allomalari-yu, hozirgi zamonning yetuk olimlari ham mukammal javob bera
olmagan. Tafakkurni izohlab berish mumkin, biroq unga to‘laqonli ta’rif berish o‘ta mushkul.
Men bundan bir necha yillar oldin Respublikamizning ko‘zga ko‘ringan yirik olimi bilan yolg‘iz
uchrashib qoldim. Uning yaqinlaridan birini konsultatsiya qilgani boruvdim. Ular menga
afsonaomuz qiziq bir voqeani aytib beruvdilar.
Qadimda bir faylasufning juda o‘tkir va qiziquvchan shogirdi bo‘lgan ekan. U ko‘p narsaga
qiziqarkan va ko‘p narsani bilishni hoxlarkan. Shogird savollar beraverib ustozini tinch
qo‘ymaskan. Shogird kitob mutoala qilaverib uxlab qolibdi. Tushida undan bir darvesh so‘rabdi:
E aqlli yigit! Sen ko‘p kitob mutolaa qilasan. Seni aqlli yigit deyishadi. Qani aytchi, aql nima
o‘zi, deb so‘rabdi. Yigit qancha urinsa ham bu savolga javob bera olmay yarim tunda uyg‘onib
ketibdi. U erta tonggacha bu savol haqida o‘ylab bir jo‘yali javob topa olmabdi. U aql nimaligi
haqida javob olish uchun erta saharda ustozi yoniga otlanibdi. Shogird ustozidan so‘rabdi. Ustoz
aql nima o‘zi? Shunda ustoz aql haqida uzoq so‘zlay ketibdi.
Ustoz aql nimaligini o‘z shogirdiga yaxshiroq tushuntirish uchun aqlli iboralarga boy hikoya va
matallarni misol qilib uzoq tushuntiribdi. Tong yorishay deb qolibdi. Ustozning aql haqidagi
uzundan-uzoq izohlarini eshitaverib, shogirdning aqli ozay deb qolibdi. Shogirdining bu
ahvolidan achingan ustoz, kel shogirdim bor aqlidan ham ayrilmasin deb, aql haqidagi
tushuntirishlarini to‘xtatibdi. Shunda shogird so‘rabdi: Ustoz nega jim bo‘lib qoldingiz? Ustoz
javob qaytaribdi: O‘g‘lim aql haqida faqat aqlsizlargina uzoq va’zxonlik qila oladi. Kel shu
mavzuni to‘xta qolaylik. Shu-shu aqlga ta’rif berishdan donolar o‘zini tiyyar ekanlar.
E’tibor qilsangiz falsafa, pedagogika, psixologiya, psixiatriya, nevrologiya, neyrobiologiya,
diniy kitoblarda ham aql va tafakkur haqida ma’lumotlar beriladi. Tafakkurni juda ko‘p fanlar
o‘rgansa-da, tinimsiz ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilsa-da, uning mexanizmlari xanuzgacha
to‘la-to‘kis o‘rganilmagan. Biroq tafakkur olingan ilm va tajribalar asosida shakllanishini alohida
qayd qilib o‘tish lozim.
|
| |
