Anketa-so’rovnomalar
bo’lajak o’qituvchilarda sanogen tafakkurning
rivojlanganligi, sanogen fikrlashga nisbatan ehtiyojni anglashga oid bilim, ko’nikma
va malakalarga egaliklarini aniqlash maqsadida foydalaniladi. Ma’lumki, anketalar
“tizimli savollar asosida respondentlar bilan muloqotni tashkil etishga asoslanadi,
98
ushbu metod yordamida pedagogik kuzatish va suhbat jarayonida to’plangan dalillar
boyitiladi”.
2.3.3-jadval
Bo’lajak o’qituvchilarda sanogen tafakkurni rivojlantirish texnologiyasining
shakl, metod va vositalari
Bosqichlari
Motivatsion-
diagnostik
Axborotli-kognitiv
Operatsion-faoliyatli
Natijaviy-refleksiv
Shakllari
Individual, guruhli,
ommaviy,
munozaralar,
treninglar,
anjumanlar,
suhbatlar.
Guruhli, ommaviy,
o’quv mashg’ulotlari,
tarbiyaviy soatlar,
axborot soatlari,
auditoriyadan
tashqari
mashg’ulotlar,
to’garaklar,
juftliklarda ishlash.
Individual, guruhli,
ommaviy,
ekskursiyalar,
musobaqalar,
konkurslar, tanlovlar,
ijodiy ish topshiriqlari.
Individual, o’z-o’zini
baholash, o’z-o’zini
nazorat qilish, o’z-
o’zini rivojlantirish,
o’z-o’zini
takomilashtirish,
refleksiya
Metod va
usullari
Diagnostik metodlar
(so’rovnoma-anketa,
savol-javob,
muammoli tavsifdagi
suhbat), debat, o’z-
o’zini tahlil etish,
bahs-munozarali
o’quv
mashg’ulotlarini
tashkil etish, o’z-
o’zini baholash, turli
metodikalar.
Ma’ruza,
tushuntirish,
o’rgatish, namuna
ko’rsatish,
reproduktiv obrazli
suhbat, test (asosiy
tushunchalar
mazmuniga oid,
tushunchali),
tugallanmagan gaplar
metodikasi
Mashq, namoyish
etish, mushohadali
tajriba, video-metod,
pedagogik vaziyatlar,
real hayotiy vaziyatlar,
musobaqa,
rag’batlantirish,
trening mashg’ulotlari,
matn ustida ishlash,
o’z-o’zini
rivojlantirish, refleksiv
texnologiya,
pedagogning suggestiv
faoliyati.
Ijtimoiy voqelik,
vaziyatlarni tahlil qilish
va munosabat bildirish,
rolli vaziyatlar, o’zaro
hamkorlikdagi faoliyat,
korrektsion-
rivojlantiruvchi ish
metodlari.
“Fikr bildirish”,
“Ishontirish maktabi”,
“Mulohaza, sabab,
misol va
umumlashtirish”
metodikalari.
Vositalar
Badiiy va ilmiy
adabiyot, o’qituvchi
nutqi, videofilmlar,
tarqatma materiallar.
Badiiy-ma’rifiy
asarlar, slayd-
prezentatsiya, texnik
jihozlar, o’quv
darsliklari, elektron
qo’llanmalar
Videoroliklar,
teleko’rsatuvlar,
tarqatma materiallar
Radioeshittirishlar,
teleko’rsatuvlar, jonli
muloqot, jurnallarda
chop etilgan maqolalar,
insoniy munosabatlar
tizimi.
Tadqiq etilayotgan muammoning yechimini topishga imkon beruvchi anketa
savolnomalarini quyidagi ikki xil darajada tuzib chiqish va amaliyotda foydalanish
mumkin.
1-daraja. Anketa savollarining mazmuni va yo’nalishini belgilash. Tadqiqot
jarayonida muhim o’rin tutgan mazkur bosqichda anketaning mazmuni bo’lajak
o’qituvchilarning sanogen tafakkur, bu borada nazariy va amaliy bilim, ko’nikma va
malakaga egaliklarini aniqlashga imkon beruvchi savollardan tarkib topishi
maqsadga muvofiq.
99
2-daraja. Savollar turini tanlash va ularning murakkabligi. Bizga ma’lumki,
anketada savollarning ikki turi: ochiq va yopiq savollar farqlanadi. Ochiq
savollardan iborat anketalarda respondentlar o’z xohishlariga ko’ra javob
qaytarishadi. Ya’ni bunda, javoblarning shakli va mazmunini sinaluvchilar
tomonidan erkin tanlash imkoniyatini yaratadi. Yopiq savollardan tuzilgan anketalar
bo’yicha sinaluvchilar taklif etilayotgan ikki variantdan (“ha” yoki “yo’q”) birini
tanlaydilar.
Anketalarda berilayotgan savollar o’z mohiyatiga ko’ra asosiy, yo’naltirish,
nazorat qilish yoki aniqlashtirish kabi xususiyatlarni namoyon qiladi. Tadqiqot
maqsadiga erishishda asosiy va nazorat qilish xususiyatiga ega anketalardan
foydalanish maqsadga muvofiq deb topilib, ular respondentlar e’tiborlariga ikki xil
shaklda taqdim etiladi. Ya’ni:
1) talabalarning sanogen tafakkur tushunchasi va uning mohiyatini bilishga oid
nazariy bilimlari darajasini aniqlashga xizmat qiluvchi anketa;
2) bo’lajak o’qituvchilarda sanogen fikrlashning rivojlanganlik
ko’rsatkichlarini ifodalovchi ko’nikma va malakalarga egaliklari darajasini
baholashga imkon beruvchi anketa.
Pedagogika, psixologiya va boshqa fan sohalarida qo’llanilayotgan anketa-
so’rovnomalar bir qator afzalliklarga ega bo’lishi bilan birgalikda, ayrim
kamchiliklardan holi emas. Ko’p holatda bu kamchiliklar quyidagilarda ko’rinadi:
a) sinaluvchilarning savollarga ochiq, to’g’ri yoki xolisona javob bermasliklari;
b) ular tomonidan savollar mazmunining noto’g’ri talqin etilishi;
s) ko’p hollarda respondentlarning berilgan savollarga jiddiy
yondashmasliklari.
Mazkur salbiy holatlarni bartaraf etish tajriba-sinov ishlari jarayonida yana
qo’shimcha metodlardan foydalanish lozimligini taqozo etadi. Shu sababli bo’lajak
o’qituvchilarda sanogen (sog’lom) tafakkurning rivojlanganlik darajasini aniqlashga
qaratilgan tadqiqot ishida savol-javob metodidan ham foydalanish tavsiya etiladi.
Mazkur metodni sinaluvchilar o’rtasida qo’llash test va anketa metodlari orqali
to’plangan ma’lumotlarni boyitish bilan birga ularning qay darajada ob’ektiv va
100
to’g’ri ekanligini tasdiqlashga xizmat qiladi. Shuningdek, savol-javob vaqtida
sinaluvchilar bilan bevosita muloqot o’rnatish, ularning holati, qiyofasi hamda yuz
ifodalarini kuzatish, xatti-harakatlarini tahlil qilish imkoniyati paydo bo’ladi.
Natijada, real vaziyatning o’zida berilayotgan javobning qay darajada ob’ektiv,
to’g’riligi bevosita kuzatiladi va tahlil qilinadi.
|
