G ‘o ‘za turkum iga Osiyo,
A m erika, A frika va Avstraliyaning
tropik hududlarida o ‘sadigan buta va daraxt o ‘sim liklar kiradi.
G ‘o ‘zaning barcha turlari k o ‘p yillik o ‘simliklardir. U lar orasida
bir yil' m obaynida (bir o ‘suv davrida) gullab,
m eva tugadigan tur
va shakllari ham k o ‘p. M ana shu bir yillik turlari ichida muhim-
lari oddiy g ‘o ‘za (Cassypirum hirsutum ) va m isr g ‘o ‘zasi (Gbar-
badense) hisoblanadi. Paxtachilik bilan shug‘ullanadigan mam-
lakatlarda g ‘o ‘zaning G. hirsutum turiga oid navlari va shakllari
ju d a k o ‘payib ketgan.
D unyo b o ‘yicha paxta ekiladigan m aydonlam ing 80% iga
A m erika paxtasi ekiladi. G. barbadense turi esa 0 ‘zbekistonning
janubiy viloyatlarida ekiladi.
64- mashg'ulot.
G ‘o ‘za (G. hirsutum ) gulini o ‘rganish
Asbob va materiallar:
gerbariy, tirik
yoki fikskatsiya qilingan
gullar, ch o ‘ntak lupasi, laboratoriya asboblari.
Ishlash tartibi:
G ‘o ‘za guli lupada tekshiriladi. B itta guli olinib,
tikkasiga kesilib, ikki pallaga ajratilsa,
gultojbarglar ostki qismi-
ning o ‘zaro q o ‘shilib, changchi kolonkasiga tutashganligi m a’lum
b o ‘ladi. C hangchi kolonkasi ost tom oni kengaygan turubkadan
iborat b o ‘lib, u rug‘chini o ‘rab oladi va yuqoridagi ingichka chang
chi kolonkasi olib tashlansa, urug‘chi ochilib qoladi. U rug‘chi
uch-besh
uchli tugundan, ipsim on ustunchadan va qalinlashgan
tum shuqchadan iborat. Endi u ru g ‘chi kesilsa, har uyada 8 - 1 0
tadan kurtak borligi k o ‘rinadi. G ulda urugTanish hodisasi kech-
gach, urug‘kurtak urug‘ga aylanadi.
G ‘o ‘zaning m evasi k o ‘sakdan
iborat boTib, k o ‘pchilik g ‘o ‘za
shakllarida k o ‘sak pishganda ochiladi. K o ‘sakning asosiy qismlari
k o ‘sak bandi gulyonligi, kosacha, m evaterakligi va chanoqlardan
(chanoq
devorlari, m arkaziy u rug‘band va u ru g ‘lardan) iborat.
U ru g ‘ (chigitning) p o ‘cho g‘i sirtida tola b o ‘ladi, g o ‘za shu tolasi
uchun ekiladi.
G ulxayridoshlar oilasining boshqa turlari bilan gerbariy orqali
tanishiladi va daftarga g ‘o ‘za gulining diagram m asi chizilib, for
mulasi yoziladi.
