63
to‘g‘ri belgilar bilan(1,2,4) berilgan bo‘lsa, u holda 49,95<
y <50,05 ni qabul qilish
mumkin.
Mikrokalkulyator hisoblashlarni chekli belgilar soni orqali berganligi uchun
ham, u uchun yaxlitlash xatoligi doimo yo‘ldosh bo‘ladi. Odatda mazkur xatolikni
oxirgi razryadning ±1 ga teng deb hisoblashadi.
Elementar(oddiy) yoki maxsus funksiyalarni
hisoblashda metodik xatolik
kuzatiladi. Bu xatolik chekli xadga ega bo‘lgan funksiyani qatorga yoki uzliksiz
kasrga yoyish bilan bog‘liq. Tashlab yuboriladigan natijaning
xatoligini keltirib
chiqaradi. Mazkur xatolik odatda
x argumentga bog‘liq bo‘ladi(Ilova 1 ga
qaralsin).
Ancha takomillashgan mikrokalkulyatorlarda(HP-11S, HP-15S, TI va
boshqalar) xatolikni kamaytiruvchi maxsus choralar qo‘llanilgan(kichik
razryad
indikatori ±1 dan ortmasligini ta’minlovchi).
Masalan, bu kabi choralarga xususan, yashin razryadlarni qo‘llash kiradi.
YA’ni, 2-3 ta qo‘shimcha razryadlar yordamida amallarni bajarish. Ushbu amallar
sonlarning hamda funksiyalarni hisoblashda qatorlarni
qiqartirishdan kelib
chiqadigan xatoliklarni yashiradi.
Bir nechta o‘zgaruvchilarga ega
y=f(x
1
,x
2
,x
3
,…,x
n
)
funksiyalarni
mikrokalkulyatorlarda hisoblashda umumiy xatolik funksiyani Teylor qatoriga
yoyish orqali aniqlanadi. U holda absolyut xatolik:
i
n
i
i
i
n
i
i
x
y
x
x
y
y
y
y
1
'
1
0
,
Nisbiy xatolik esa:
i
n
i
i
i
n
i
i
x
y
x
x
y
y
y
y
1
'
1
bu
yerda
i
i
i
i
y
x
y
s
/
'
-
i
x
o‘zgaruvchining nisbiy o‘zgarishlarga
sezgirlik koeffitsienti.
'
i
y
va
i
s
larning qiymatlari keng tarqalgan
funksiyalar uchun ilovadagi jadvalda keltirilgan.
Agarda
i
i
x
x /
xatoliklar korrelyasiyalanmagan bo‘lsa
hamda tasoddifiy
tavsifga ega bo‘lsa, u holda o‘rtacha kvadratik nisbiy xatolik aniqlanadi:
64
2
1
)
(
n
i
xi
i
y
s
Taqribiy sonlar ustida bajariladigan amallarning bajarilishi natijasida
olinadigan xatolik – operatsion xatolik deb nomlanadi.
Arifmetik amallarning
operatsion xatoligi ustida amallar bajarilayotgan sonlarni har birining xatoligi
yig‘indisiga teng. Mazkur xatolikni kamaytirishning aniq bir qoidalari mavjud.
Sonlarning kichik qiymatlarini yig‘ish tavsiya etiladi. Ko‘paytirishda kichik sonni
katta songa ko‘paytirish zarur.
Mazkur holatda oraliq natija y
