-jadval  Rigol ossillografining qiyosiy xususiyatlari

63 
to‘g‘ri belgilar bilan(1,2,4) berilgan bo‘lsa, u holda 49,95< y <50,05 ni qabul qilish 
mumkin.
Mikrokalkulyator hisoblashlarni chekli belgilar soni orqali berganligi uchun 
ham, u uchun yaxlitlash xatoligi doimo yo‘ldosh bo‘ladi. Odatda mazkur xatolikni 
oxirgi razryadning ±1 ga teng deb hisoblashadi. 
Elementar(oddiy) yoki maxsus funksiyalarni hisoblashda metodik xatolik 
kuzatiladi. Bu xatolik chekli xadga ega bo‘lgan funksiyani qatorga yoki uzliksiz 
kasrga yoyish bilan bog‘liq. Tashlab yuboriladigan natijaning xatoligini keltirib 
chiqaradi. Mazkur xatolik odatda x argumentga bog‘liq bo‘ladi(Ilova 1 ga 
qaralsin). 
Ancha takomillashgan mikrokalkulyatorlarda(HP-11S, HP-15S, TI va
boshqalar) xatolikni kamaytiruvchi maxsus choralar qo‘llanilgan(kichik razryad 
indikatori ±1 dan ortmasligini ta’minlovchi). 
Masalan, bu kabi choralarga xususan, yashin razryadlarni qo‘llash kiradi. 
YA’ni, 2-3 ta qo‘shimcha razryadlar yordamida amallarni bajarish. Ushbu amallar 
sonlarning hamda funksiyalarni hisoblashda qatorlarni qiqartirishdan kelib 
chiqadigan xatoliklarni yashiradi. 
Bir nechta o‘zgaruvchilarga ega y=f(x
1
,x
2
,x
3
,…,x
n
) 
funksiyalarni
mikrokalkulyatorlarda hisoblashda umumiy xatolik funksiyani Teylor qatoriga 
yoyish orqali aniqlanadi. U holda absolyut xatolik: 
i
n
i
i
i
n
i
i
x
y
x
x
y
y
y
y













1
'
1
0
, 
Nisbiy xatolik esa: 
i
n
i
i
i
n
i
i
x
y
x
x
y
y
y
y












1
'
1

bu yerda 
i
i
i
i
y
x
y
s
/
'

-
i
x
o‘zgaruvchining nisbiy o‘zgarishlarga 
sezgirlik koeffitsienti.
'
i
y
va
i
s
larning qiymatlari keng tarqalgan 
funksiyalar uchun ilovadagi jadvalda keltirilgan. 
Agarda
i
i
x
x /

xatoliklar korrelyasiyalanmagan bo‘lsa hamda tasoddifiy 
tavsifga ega bo‘lsa, u holda o‘rtacha kvadratik nisbiy xatolik aniqlanadi: 

64 
2
1
)
(




n
i
xi
i
y
s


Taqribiy sonlar ustida bajariladigan amallarning bajarilishi natijasida 
olinadigan xatolik – operatsion xatolik deb nomlanadi. Arifmetik amallarning 
operatsion xatoligi ustida amallar bajarilayotgan sonlarni har birining xatoligi 
yig‘indisiga teng. Mazkur xatolikni kamaytirishning aniq bir qoidalari mavjud. 
Sonlarning kichik qiymatlarini yig‘ish tavsiya etiladi. Ko‘paytirishda kichik sonni 
katta songa ko‘paytirish zarur. Mazkur holatda oraliq natija y

Download 1,74 Mb.