8
Bo‘lajak me’moriy obyektning g‘oyaviy-badiiy mazmuni
va uning muayyan moddiy
shaklining kompozitsion yaxlitligiga erishish yo‘lida me’mor qator malakaviy
masalalarni, shu bilan bir qatorda ichki va tashqi muhitning o‘zaro bog‘liqlik masalasini
ham hal qiladi. Me’mor yaratayotgan sun’iy muhit uni noqulay tashqi muhit
ta’sirlaridan (sovuqdan, shamol, yomg‘ir, qor va hokazolardan)
asrab insonning qulay
sharoitda faoliyat ko‘rsatishini ta’minlashi kerak. Shuning uchun loyihalash jarayonida
arxitektor oldiga qator shaharsozlik, kompozitsion me’moriy-badiiy, rejaviy, funksional,
qurilish materiallari va qurilmalari, mustahkamlik va tejamkorlik,
Interyer va
eksteryerlar bilan bog‘liq bo‘lgan qator masalalar ko‘ndalang bo‘lib turadi.
Eksteryer (lotincha tashqi) va Interyer (lotincha ichki) tushunchalari faqat
binoning ichki va tashqi ko‘rinishlari bilangina bog‘liq bo‘lmasdan, ichki va tashqi
muhitni tashkil etish xususiyatlarini tasavvur etishni ham o‘z ichiga oladi.
Inson va fazoviy muhit. Inson nimaniki yasasa, qilsa,
ishlab chiqarsa - u
o‘zining tanasining yoki gavdasining o‘lchamlariga, mutonosibligiga moslashtiradi.
Chunki inson o‘zidan boshqa narsani bilgan emas, bilsa ham shu bilgan narsasini o‘ziga
solishtirish orqali uning o‘lchamlarini his qiladigan. Undan tashqari inson albatta
nimaniki qilsa u o‘zining sharoitini yaxshilash,
qulaylik yaratish, mehnatini
onsonlashtirish uchun intiladi.
Inson tanasining mutonosibligi bilan rassom va me’morlar qadimgi Misrdayoq
qiziqishni boshlaganlar. Buyuk me’mor - usta Le
Korbyuze bizning davrimizda
mutanosiblik tizimini ishlab chiqdi. Ya’ni, bu tizim oltin kesma (zolotoe sechenie)
prinsipiga asoslangan. Le Korbyuze "Modulor" deb nomlangan bu tizimdan u
imoratlarni loyihalashda foydalangan. Demak III kursda talaba ilk bor mustaqil
loyihalashga qadam qo‘yar ekan u albatta yuqorida aytilgan tizimdan foydalana bilishi
kerak.
Inson gavdasi, a’zolari tuzilishi o‘lchamlaridan kelib chiqadigan inshootlarning
ba’zi unsurlari o‘lchamlariga e’tibor beraylik. Agar zinaning eni 30 sm, balandligi 15
sm olinsa odam zinadan chiqib-tushishi qulay bo‘ladi. Eshikning eni 70 sm.dan, bo‘yi
200 sm.dan kam olinmaydi. Kursining (stulning) o‘tiriladigan sathi 45 sm badandlikda
loyihalanadi. Stolning balandligi esa aksari 75 sm qilinadi. Bo‘lajak me’mor yoki
dizayner shu narsasi hech qachon unutmasligi kerakki, har
bir qurilgan imorat uning
9
kichik unsurlarigacha inson uchundir. Shuning uchun biz insonning yashashi va ijod
qilishn, uchun sharoit- yaratishimiz kerak.
